De energietransitie komt er bekaaid af in het Belastingpakket 2020

25/09/19

De vooravond van een grootschalige internationale energietransitie

De energietransitie was weer volop in het nieuws afgelopen week. In navolging van het Nederlandse Klimaatakkoord, presenteerde Angela Merkel de Duitse versie hiervan. Het betreft een uitgebreid pakket aan maatregelen, waarbij omstreeks 50 miljard euro aan investeringen wordt aangekondigd. Daarnaast verscheen dit weekeinde, in aanloop van de VN Klimaatconferentie in New York, het rapport van de Carbon Pricing Leadership Coalition. Hierin wordt een dringende oproep gedaan tot een effectievere heffing voor CO2-uitstoot. In een uitgebreid interview met het FD sluit DSM topman Feike Sijbesma zich hierbij aan.

Niels Muller, Partner in de energiepraktijk bij PwC, geeft zijn mening over de complexe weg die moet worden bewandeld om de internationale energietransitie vorm te geven.

Voor zover iemand daar nog aan mocht twijfelen, we staan echt aan de vooravond van een grootschalige internationale energietransitie. De grote vraag is echter hoe deze energietransitie te realiseren (en te versnellen). Want het is zonneklaar dat onze huidige wet- en regelgeving niet passend is voor de energievoorziening van de toekomst.

Wat is er (niet) te vinden in het Belastingpakket 2020?

Prinsjesdag bracht helaas nog weinig duidelijkheid over hoe de Klimaatakkoord doelstellingen moeten worden gerealiseerd. Een apart wetsvoorstel ‘Wet fiscale maatregelen Klimaatakkoord’ in het Belastingpakket 2020 gaf in eerste instantie hoop op een concretere invulling. Helaas bleek het wetsvoorstel slechts een beperkt aantal kleinere aanpassingen te bevatten. Positief is dat we bijvoorbeeld een schuif zien in de energiebelastingtarieven van elektriciteit (goedkoper) naar gas (duurder). Maar elektrisch rijden wordt in de komende jaren juist steeds minder gestimuleerd, wat bevreemdt gezien het feit dat de echte concurrentieslag op deze markt pas over twee tot drie jaar wordt verwacht. De energiebelasting problematiek rondom elektrisch rijden en opslag wordt helaas nog niet opgelost, terwijl daar al jaren op wordt gestudeerd. Verder ontbreekt het aangekondigde alternatief voor de salderingsregeling en de zogenaamde postcoderoos-regeling.

Een maatregel die het Belastingpakket 2020 wel heeft gehaald, is de importheffing voor buitenlands afval. Het kabinet heeft deze maatregel voorgesteld om invulling te geven aan het Urgenda-vonnis. Het is echter maar de vraag of deze maatregel effectief is. Zoals volgt uit het rapport dat PwC voor de Vereniging van Afvalbedrijven heeft opgesteld, lijkt de daadwerkelijke beperking van de CO2-uitstoot als gevolg van deze importheffing marginaal te zijn. De negatieve impact op de Nederlandse afvalenergiecentrales is echter significant. De financiële derving is bijvoorbeeld al geraamd op 162 miljoen euro. En over de grens leidt de importheffing hoogstwaarschijnlijk tot een toename in het storten van afval, hetgeen onderaan in de afvalhiërarchie van de Europese Commissie staat.

Naast deze fiscale knelpunten, bevat de vorige week verschenen wetgevingsagenda voor de implementatie van het Klimaatakkoord een lange lijst met nog aan te passen wetgeving. Dat hoge prioriteit zal worden gegeven aan het geschikt maken van wet- en regelgeving lijkt dus nu wel zeker.

Een nationale CO2-heffing?

In het Belastingpakket 2020 ontbrak de aangekondigde nationale CO2-heffing voor de industrie. Maar dat is eigenlijk wel goed nieuws. Zoals onder meer volgt uit ons rapport opgesteld in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken, is het maar zeer de vraag of een (additionele) nationale heffing wel doelmatig is. Kort en goed bestaat gegronde vrees voor zowel het weglekken van CO2-uitstoot naar ons omringende landen (carbon leakage), alsmede het potentieel wegtrekken van Nederlandse industriële activiteit. Terwijl deze juist relatief schoon is ten opzichte van andere landen. Vanwege de onzekerheid rondom de vormgeving van de CO2-heffing en de flankerende subsidies (SDE++) besloot BP onlangs al een investering van omstreeks 2 miljard euro in haar Rotterdamse raffinage complex uit te stellen. Een teken aan de wand. Feike Sijbesma pleit in het eerder genoemde FD interview ook tegen het stapelen van systemen en roept de regering op de Nederlandse alleingang nogmaals te overwegen.

Hier is een blik over de grens zeer nuttig. In de vorige week gepresenteerde Duitse klimaatplannen is weliswaar sprake van een nationale CO2-heffing, maar deze lijkt niet te gelden voor de sectoren die al onder het Europese emissiehandelssysteem (EU ETS) vallen. In de Nederlandse variant waar het kabinet aan werkt, lijkt daar wel sprake van te zijn. In de media wordt dit vaak over het hoofd gezien. In geen van de in ons rapport onderzochte landen is sprake van een CO2-heffing die ook geldt voor bedrijven die al onder een emissiehandelssysteem vallen. Hierbij is relevant dat als gevolg van de recente aanpassingen in het EU ETS-systeem de prijs voor het uitstoten van een ton CO2 in de EU al significant is gestegen (van minder dan 5 euro in 2017 tot bijna 30 euro afgelopen maanden). Het is dus maar de vraag of een ‘verstandige’ heffing die minister-president Rutte destijds heeft aangekondigd wel bestaat?

Wat doet de EU ondertussen?

Naast onze oosterburen zit de Europese Commissie ook niet stil. Bij haar aantreden heeft de nieuwe Commissie-voorzitter Ursula von der Leyen al aangeven het klimaat als een van haar speerpunten te beschouwen. Zij heeft in dat verband onder meer een ‘border tax’ in het vooruitzicht gesteld om het weglekken van CO2-uitstoot naar landen buiten de EU te voorkomen. Verder heeft de Commissie deze maand een lijvig document gepubliceerd over de aanpassing van de Energiebelastingrichtlijn. In het document is de Commissie buitengewoon kritisch over de huidige richtlijn (die uit 2003 (!) stamt). De Commissie pleit voor een meer CO2-gerelateerde heffing die beter aansluit op het EU ETS systeem. Een eerder voorstel daartoe uit 2011 heeft het nooit gehaald in Brussel, maar nu lijkt het momentum daar om tot een daadwerkelijke herziening van de Energiebelastingrichtlijn te komen. In 2016 schreef ik in het FD al dat een modernisering van de energiebelasting dringend nodig is. Helaas zijn de aanpassingen in de energiebelasting de afgelopen drie jaar zeer beperkt gebleven.

Het moment is nu!

Samenvattend: voor het realiseren van de energietransitie is van groot belang dat bestaande (fiscale) wet- en regelgeving nu snel wordt aangepast. Verder is overduidelijk dat de energietransitie een internationale aanpak behoeft. Klimaatverandering, energiemarkten en internationale bedrijvigheid stoppen niet bij de landsgrenzen. Vol inzetten op Europese oplossingen - zoals nu wordt gedaan bij de voorgestelde vliegbelasting, waar nodig samen met andere koplopers zoals Duitsland en Frankrijk - is dan de meest logische keuze. En met Frans Timmermans en Diederik Samsom in het hart van het Europese klimaatbeleid zou Nederland toch een Europese voortrekkersrol moeten kunnen spelen? Dat is veel verstandiger dan eenzijdig nationale maatregelen invoeren.