Mensenrechten

Van regelgeving naar verantwoordelijkheid

Elke sector en elk bedrijf heeft te maken met mensenrechtenrisico’s. Dwangarbeid, schending van privacy en digitale rechten, mensenhandel, slechte arbeidsomstandigheden en beperkte toegang van werknemers tot basisvoorzieningen als water en sanitair. Bedrijven hebben te maken met scherp toezicht op hun activiteiten, formeel van wet- en regelgevers en informeel van hun stakeholders. Daarmee is de bescherming van mensenrechten in de hele waardeketen niet alleen een morele verplichting, maar ook een strategische noodzaak die het succes en de veerkracht van bedrijven op lange termijn bevordert.

Impact onderkennen, actie ondernemen

De mensenrechtenrisico’s verschillen per sector. Bedrijven uit de maakindustrie lopen over het algemeen meer risico’s stroomopwaarts in hun toeleveringsketens, terwijl bedrijven uit de olie- en gassector of de mijnbouw juist grote impact kunnen hebben op lokale gemeenschappen en hun toegang tot basisdiensten. Ongeacht het soort mensenrechtenrisico’s moeten bedrijven de impact die zij hebben op hun waardeketens onderkennen en actie ondernemen om de rechten van individuen en gemeenschappen te beschermen.

Regelgeving en standaarden

De wetgeving met betrekking tot mensenrechten en de sociale impact van bedrijven groeit. Regelgeving zoals de CSRD bevat verschillende standaarden (ESRS’en) met betrekking tot het sociale domein waar bedrijven (geleidelijk) aan moeten voldoen. Het gaat dan om rapportages over de impact op eigen werknemers, werknemers in de toeleveringsketen, gemeenschappen en consumenten of eindgebruikers. De EU-taxonomie omvat de verplichting voor organisaties om due diligence op het gebied van de mensenrechten uit te voeren.

De huidige regelgeving is vooral gericht op meten en rapporteren, maar in de nabije toekomst wordt regelgeving van kracht die zich meer richt op het doen van due diligence in plaats van alleen rapporteren. De Europese concept-Corporate Sustainability Due Diligence-richtlijn (CS3D) is bijvoorbeeld gericht op implementatie- en actieplannen die de verbetering van mensenrechten in alle waardeketens omvatten. Dergelijke regelgeving zou ook de juridische aansprakelijkheid van bedrijven aanzienlijk kunnen vergroten, nog los van de reputatieschade die ontstaat als bedrijven tekortschieten op het gebied van de mensenrechten.

Transparantie in toeleveringsketens

Een van de grootste uitdagingen bij het aanpakken van mensenrechtenrisico’s in de toeleveringsketenis het meten van deze risico’s. Vaak doen deze risico’s zich voor bij leveranciers in andere landen dan waar de onderneming is gevestigd of bij de leveranciers van de leveranciers waardoor het moeilijker wordt om deze op te sporen en aan te pakken.

Het opbouwen van transparantie in toeleveringsketens is van cruciaal belang voor bedrijven omdat het helpt bij het minimaliseren van verstoringen, maar evenzeer om sociale en mensenrechtenrisico’s te identificeren en aan te pakken. Transparantie is bovendien nodig om te voldoen aan regelgeving zoals CSRD en CS3D. Zogenaamde ‘sociale audits’ die bedrijven nu soms doen bij leveranciers zijn niet voldoende hiervoor en liggen onder vuur omdat het een eenrichtingsaanpak is die de leveranciers zelf niet helpt zichzelf over dit onderwerp te informeren. Het trainen en bijscholen van alle actoren in de waardeketen is nodig: zij moeten zich bewust zijn van het belang van het onderwerp en de acties en keuzes die daarmee in lijn zijn.

Belang voor investeerders

Bedrijven die misstappen begaan worden vaak getroffen door reputatieschade en negatieve reacties uit de markt, maar ook door het verlies van investeerders. Nu de ‘S’ van ESG steeds meer in beeld komt, houden investeerders en financiële instellingen bedrijven steeds meer verantwoordelijk voor hun impact. Zij maken investerings- of leningsvoorwaarden afhankelijk van de ESG-prestaties van bedrijven.

Ratingbureaus nemen deze ook mee in hun bedrijfsbeoordelingen. De beoordeling van de ESG-prestaties van bedrijven gaat in de regel verder dan het ‘papieren’ beleid of verklaringen van bedrijven. In de toekomst zullen bedrijven die transparant zijn over hun mensenrechtenbeleid waarschijnlijk een grotere toegang hebben tot kapitaal tegen lagere kosten.

Belang voor andere stakeholders

Het is voor bedrijven al lang niet meer voldoende om zich uitsluitend te richten op zakelijke en financiële doelstellingen met alleen investeerders en aandeelhouders als voornaamste belanghebbenden. Klanten en werknemers verwachten dat bedrijven een standpunt innemen over sociale kwesties en handelen op een manier die mensen en lokale gemeenschappen beter maakt.

Deze stakeholderverwachtingen zijn de afgelopen tien jaar sterk toegenomen, mede ingegeven door jongeren die eisen stellen aan een (toekomstige) werkgever op dit gebied: onderzoek laat zien dat jongeren een voorkeur hebben om te werken voor bedrijven waarvan de waarden in lijn zijn met die van henzelf.

Bedrijfswaarden en purpose

Door de veranderende verwachtingen en druk van stakeholders zijn organisaties gaan nadenken over hun bestaansrecht en hun manier van opereren. Wat voegt onze organisatie toe aan de samenleving? Wat is onze positie nu en in de toekomst? Hoe behouden en vergroten we onze ‘licence to operate’?

Deze cruciale vragen worden gesteld in directiekamers, op HR-afdelingen, bij risicomanagement en in veel medewerkerssessies. De antwoorden gaan dan niet alleen over economische waarde, maar veel meer over het creëren van maatschappelijke waarde voor een brede groep van belanghebbende, zoals werknemers, klanten en lokale gemeenschappen. Een geloofwaardig doel moet worden ondersteund door acties en beslissingen. Schending van de mensenrechten past daar niet in.