Centrale regierol en deltaplan nodig om problemen in zorg op te lossen

Helmer de Coninck Partner, PwC Netherlands 10/01/20

Nieuwe cao’s leiden tot lagere rendementen

Om de zorg in Nederland beter betaalbaar en toegankelijk te houden, zonder afbreuk te doen aan de kwaliteit, is het belangrijk dat betrokken partijen in elk geval subsector-overstijgend met oplossingen komen. Een centrale regierol is hiervoor nodig.

Iedereen voelt en ziet de urgentie, maar zonder ‘deltaplan’ voor de zorgsector komt ons zorgstelsel verder onder druk te staan en blijft de zorg geconfronteerd worden met hogere kosten, resulterend in lagere rendementen en arbeidsmarktvraagstukken. Tevens worden de afspraken in de hoofdlijnenakkoorden niet gerealiseerd.

Financiële situatie zorginstellingen verslechtert verder

Dat is onze conclusie nadat we naar aanleiding van de vlak voor kerst gepubliceerde cao voor ziekenhuispersoneel alle cao’s in de zorg hebben doorberekend (zie grafiek). Voor alle zorg-cao's geldt dat het personeel, na jaren van relatief sobere cao-stijgingen, er in de periode 2019-2021 op vooruitgaan. De cao-verhoging moet de zorgsector aantrekkelijker maken en zo de grote personeelstekorten tegengaan. De vraag is of dit voldoende is. Omdat de zorginstellingen niet volledig worden gecompenseerd, zal de financiële situatie van zorginstellingen, die toch al niet rooskleurig is, verder verslechteren.

Op basis van de resultaten in de jaarrekeningen over 2018, de verwachte indexaties voor 2019 en 2020, en de cao-effecten voor 2019 en 2020 constateren we de volgende trend: het gemiddelde rendement voor de gehele zorgsector (bij ongewijzigd beleid) daalt in twee jaar (2019-2020) met anderhalf procent en de verschillen per subsector zijn groot: van min 0,5 procent tot min 3,1 procent.

Druk op zorgsector blijft toenemen

De impact per subsector is verschillend, maar samenvattend zien wij dat de zorgsector wordt geconfronteerd met hogere kosten (vanuit de cao-verhogingen, maar ook door een hoog ziekteverzuim en een grote inzet van externe inhuur). Dit zorgt – bij ongewijzigd beleid – voor lagere rendementen. Bovendien is er sprake van een groeiende en steeds complexer wordende zorgvraag, strengere kwaliteitseisen en een steeds krapper wordende arbeidsmarkt. De druk op het zorgstelsel neemt hierdoor toe en de door regering gewenste beteugeling van de zorgkosten wordt hierdoor niet bereikt.

Hoe houden we de zorg duurzaam gezond?

Maar de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat we dit ook zonder doorrekening hadden kunnen constateren. De uitkomst is namelijk vrij voor de hand liggend. Ook voor de overheid en de brede maatschappij. Het past daarom niet als er onzekerheid blijft bestaan over wie uiteindelijk de rekening van de cao-verhogingen gaat betalen wanneer dit niet (volledig) gecompenseerd wordt. Het gaat immers over een breder maatschappelijk vraagstuk: iedereen onderschrijft het belang van een goede beloning voor de mensen die in de publieke sector werken. We zullen als maatschappij daarvoor dan ook de middelen beschikbaar moeten maken, bijvoorbeeld via hogere premies of belastingen als een (volledige) compensatie achterwege blijft. Als dit jaar op jaar het beleid wordt, biedt het op de langere termijn geen duurzame oplossing. De hamvraag is dus: hoe houden we met elkaar de zorg duurzaam gezond in dit land? En we hebben het dan niet alleen over financieel gezond.

Beheersen van zorgvraag door keten-overstijgende zorg, effectiever behandelen en voorkomen van zorg

Het vinden van oplossingen is niet eenvoudig en moet onder andere worden gezocht in de beheersing van de zorgvraag en in het binden, enthousiasmeren en effectief inzetten van de medewerkers. Om bij het eerste te beginnen: de zorgsector wordt op dit moment vooral gefinancierd vanuit een ‘hoeveelheidsprikkel’ en niet vanuit het realiseren van zo veel mogelijk gezondheidswinst. Met de steeds toenemende zorgvraag is dit geen houdbaar systeem. Hoewel bepaalde zorgvormen altijd zullen blijven bestaan, ligt de oplossing voor het beteugelen van de zorgkosten in het inzetten op keten-overstijgende zorg, het effectiever behandelen en het daadwerkelijk voorkomen van zorg.

Met keten-overstijgende zorg bedoelen we de zorg daar te laten plaatsvinden waar dit het meest efficiënt en effectief is, zowel financieel als zorginhoudelijk. Daarbij denken we niet dat elke zorginstelling op basis van de eigen productie apart moet worden gefinancierd, maar financier de keten op basis van de gezondheidswinst van de deelnemende populatie. De huidige schotten in de financiering moeten hiervoor doorbroken worden. Daarnaast, en dit past overigens in hetzelfde systeem, zien wij dat er nog veel winst te behalen is in het effectiever behandelen en het voorkomen van zorg. Door beter samen en slimmer te werken, en het verminderen van ‘overbehandeling’ en niet-effectieve of zelfs onnodige zorg kan de kwaliteit van zorg worden verbeterd en tegelijkertijd een kostenbesparing worden gerealiseerd. Kwaliteit als medicijn is hier een mooi voorbeeld van.

Centrale regierol overheid is nodig voor opschaling

Op dit gebied worden al verschillende pilots gedaan, met mooie resultaten. Dit zijn echter veelal individuele of lokale initiatieven van instellingen, zorgverzekeraars en/of gemeenten op kleine schaal. Om dit te kunnen opschalen is het gezien het overstijgend karakter nodig dat de overheid, met het ministerie van VWS voorop, hierin het voortouw neemt en een gecentraliseerd landelijk beleid en aangepaste bekostigingswijze formuleert. Een goede visie en uitvoering zijn essentieel. We merken dat alle partijen vanuit hun deelverantwoordelijkheid de ambitie hebben om de stappen te zetten, maar voor de realisatie van deze ambities is een centrale regierol nodig. Anders stranden pilots in schoonheid of - erger nog - in frustratie.

Werknemers effectief inzetten

Met strategische personeelsplanning en het managen van competenties valt er op het gebied van de effectieve inzet van personeel nog wel wat te winnen. Daarnaast wordt het inzetten van technologie (maar ook administratieve lastenverlichting) al langer als manier gezien om met hetzelfde aantal (of minder) mensen meer werk te verzetten door taken te automatiseren en werk te verlichten. De innovatie die hiervoor nodig is, moet dan wel anders vormgegeven worden dan tot nu toe wordt gedaan. Inmiddels zijn er in de zorg talloze voorbeelden, waaronder apps, e-healthoplossingen, elektronische patiëntendossiers en domotica-ontwikkelingen. Wij zien hier ook veelal lokale initiatieven, waardoor er een versnipperd landschap ontstaat. Het gevolg is dat er nauwelijks ‘proven concepts’ zijn, die vanuit een breder maatschappelijk belang breed uitgerold kunnen worden in de zorg.

Door de investeringen en innovatie centraal aan te sturen kan de zorgsector de ontwikkelkosten beperken en zijn technologische toepassingen ook beter uitwisselbaar binnen de keten. Wij pleiten dan ook hier voor een meer centrale en gecoördineerde rol en inzet van middelen voor technologische innovatie. De verdeling van de kwaliteitsmiddelen 2019 (vijfentachtig procent personeel, vijftien procent overig, waaronder innovatie zou kunnen vallen) is dan ook een gemiste kans om hierin een eerste stap te zetten binnen de verzorging, verpleging en thuiszorg. Waarom niet de mogelijkheid creëren dat instellingen honderd procent van de gelden aanwenden voor innovatie, bij voorkeur in gezamenlijkheid met andere instellingen?