Sociale determinanten van gezondheid
Uitbreiden van het Nederlandse gezondheidsecosysteem met factoren uit de woon-, werk- en leefomgeving van mensen
Of je nu een zorgverzekeraar, een zorgaanbieder of een overheidsorgaan bent, sociale determinanten van gezondheid vormen een steeds crucialer onderdeel van het Nederlands gezondheidsecosysteem in de 21ste eeuw. Daarnaast spelen deze sociale determinanten van gezondheid ook in Nederland een steeds grotere rol in het borgen en vergroten van kwaliteit van zorg en leven, en in de betaalbaarheid, toegankelijkheid en duurzaamheid van het gezondheidsecosysteem.
PwC heeft vijf stappen geschetst die organisaties (in de zorgsector) kunnen zetten om voorop te blijven lopen in een wereld waarin sociale determinanten van gezondheid een steeds prominentere rol gaan spelen in het bevorderen van de gezondheid van de Nederlandse bevolking. Deze vijf stappen zijn gebaseerd op de resultaten van een wereldwijd onderzoek uitgevoerd door PwC’s Health Research Institute en op de deskundige visie van leiders in de gezondheidszorg wereldwijd. Op deze pagina lichten we deze vijf stappen graag toe aan de hand van vier verschillende, domeinoverstijgende praktijkcases. Deze vier cases tonen het belang aan van de bredere inzet op sociale determinanten van gezondheid en illustreren de potentiële impact hiervan op de gezondheidsstatus, met als doel alle spelers in het Nederlandse gezondheidsecosysteem te inspireren.
Het belang van sociale determinanten van gezondheid
Elk jaar geven landen meer uit aan gezondheidszorg – 8,4 biljoen dollar wereldwijd in 2019. Na decennia van stijgende levensverwachting en betere gezondheidscijfers, dreigt een ander type gezondheidscrisis te ontstaan. Ondanks alle investeringen in de gezondheidszorg, waren landen, waaronder ook Nederland, niet in staat om de noodzakelijke maatschappelijke veranderingen te realiseren. In dit tempo zullen de stijgende zorgkosten, het budget van zowel de publieke sector als de private sector meer dan opslokken. Deze kosten zijn (gedeeltelijk) afhankelijk van sociale determinanten van gezondheid en de manier waarop mensen met hun veranderende gezondheidsstatus omgaan. Inzoomend op Nederland zien we dat de totale uitgaven in de zorgsector (gezondheid, maatschappelijke zorg en welzijn) groeiden van 92 miljard euro in 2014 naar meer dan 106,2 miljard euro in 20191, een toename van meer dan twee procent per jaar. Ondanks de toegenomen uitgaven is het aantal mensen dat lijdt aan één of meer chronische aandoeningen niet afgenomen. Sterker nog, naar verwachting stijgt het percentage mensen in Nederland met één of meerdere chronische aandoeningen zelfs van vijftig procent (8,5 miljoen) in 2015 naar circa 54 procent (9,8 miljoen) in 20402.
1Zorguitgaven stegen in 2019 met 5,2% - CBS, 2020
2Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2018 – Aandoeningen - RIVM, 2018
Hierdoor zijn sociale determinanten van gezondheid steeds belangrijker geworden in het Nederlandse gezondheidsecosysteem. Factoren zoals arbeidsparticipatie, inkomensniveau en iemands sociale omgeving hebben een grotere impact op de gezondheid van de bevolking dan sommige traditionele gezondheidsindicatoren. In eerste instantie lijkt het genezen van ziektes misschien haalbaarder te zijn dan het oplossen van deze onderliggende maatschappelijke uitdagingen. Echter, de toename van ziektes als gevolg van het gedrag van mensen en het gegeven dat mensen niet altijd in staat zijn om op de juiste manier met hun ziekten om te gaan, zet ons gezondheidzorgsysteem steeds verder onder druk. Onderzoek wijst er zelfs op dat klinische zorg, hoe belangrijk ook, slechts twinitig procent van iemands gezondheid bepaalt. De overige tachtig procent is toe te schrijven aan gedrag en de manier waarop mensen omgaan met veranderingen in hun gezondheidsstatus, de fysieke omgeving en sociaaleconomische factoren – ook de invloed van het sociale domein is hierbij belangrijk. Aangezien de overheid, zorgverzekeraars en gemeenten zoeken naar manieren om de kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid van het Nederlandse zorgsysteem op een duurzame manier te borgen, zullen sociale determinanten van gezondheid in de toekomst een prominentere rol gaan spelen bij de ontwikkeling van een succesvolle aanpak van de gezondheidszorg, die voor iedereen tot betere resultaten leidt.
Het belang van een focus op sociale determinanten van gezondheid
Duur: 00:01:39
Genereren van positieve impact via een aanpak van sociale determinanten
Ons Nederlandse gezondheidssysteem is van oudsher ontworpen vanuit een medische focus en niet vanuit een (psycho)sociale focus. Daarom ontbreken bij veel (traditionele) spelers in het gezondheidsecosysteem de benodigde samenwerkingen/samenwerkingspartners, intrinsieke overtuiging en/of infrastructuur die nodig zijn om een strategie gefocust op ook de sociale determinanten van gezondheid succesvol uit te rollen. Onderstaande vijf stappen kunnen deze verschillende spelers uit ons gezondheidssysteem helpen om binnen het huidige systeem ook een positieve impact te realiseren op de sociale determinanten van gezondheid.
Focus op het gezamenlijke doel
Hiervoor is het nodig om terug te gaan naar de basis: start met het vaststellen van een gezamenlijke doelstelling. Deze stap is cruciaal, aangezien eigenaarschap en verantwoordelijkheden pas aan het licht komen als de onderliggende zorg- en maatschappelijke kosten en baten inzichtelijk zijn. Om te komen tot een gezamenlijke doelstelling is samenwerking van een coalitie van betrokken organisaties vereist. Deze partners moeten hun rol misschien ruimer zien en leiders moeten manieren vinden om mogelijke partners te tonen hoe hun rollen zinvol op elkaar aansluiten.
Ontwikkel gestandaardiseerde maar dynamische kaders
Het bouwen van sterke coalities met een gezamenlijk doel is echter niet genoeg. Het samenvoegen van organisaties met verschillende missies, visies en perspectieven is immers per definitie een uitdaging. Zelfs als alle organisaties uit dezelfde sector komen, zoals de zorgsector, kunnen deze organisaties nog steeds verschillende denkbeelden, procedures en werkwijzen hebben. Die staan pogingen om samen te werken dan in de weg. Samenwerkende organisaties moeten duidelijke verwachtingen formuleren, een gemeenschappelijke taal en gestandaardiseerde, dynamische kaders ontwikkelen. Dit is ook nodig omdat de terminologie om de impact van initiatieven, waarin sociale determinanten van gezondheid centraal staan, te monitoren tussen organisaties kan verschillen.
Genereer inzichten vanuit data om besluitvorming te ondersteunen
Bij de implementatie van initiatieven gebaseerd op de sociale determinanten van gezondheid, kan het genereren van inzichten vanuit data organisaties ondersteunen in de besluitvorming. Als de coalities niet beschikken over de benodigde data voor analyse, kunnen organisaties deze hiaten opvullen met behulp van niet-traditionele databronnen zoals social media, sensoren van sporthorloges, of informatie vanuit dialogen en vragenlijsten. Organisaties moeten daarom in staat zijn om de informatie vanuit verschillende kwantitatieve en kwalitatieve platforms te integreren om daarmee de juiste informatie beschikbaar en bruikbaar te maken.
Betrek en weerspiegel de beoogde doelgroep
Het opbouwen van een gezamenlijke en gedeelde doelstelling, het ontwerpen van effectieve gestandaardiseerde maar ook dynamische kaders en het gebruik van data zijn allemaal noodzakelijke stappen bij het succesvol implementeren van een aanpak gebaseerd op de sociale determinanten van gezondheid. Vanzelfsprekend is het volgen van alleen deze stappen niet voldoende. Het succes van een op sociale determinanten van gezondheid gebaseerde initiatieven hangt uiteindelijk af van de respons en adaptatie van de beoogde doelgroep. Degenen die het initiatief implementeren, moeten geloofwaardig zijn en kennis hebben van het betreffende vakgebied, zodat zij vertrouwen kunnen opbouwen bij de doelgroep.
Meet en verbeter
Pas als al deze stappen zorgvuldig uitgevoerd zijn, kan de aanpak gebaseerd op sociale determinanten van gezondheid met succes geïmplementeerd worden in de praktijk. Maar, implementatie is geen eindstation. Samenwerkingspartners moeten inzichten vanuit data gebruiken als bewijs om de op sociale determinanten van gezondheid gebaseerde aanpak verder te ontwikkelen. Ook moeten zij elkaar voor de doorontwikkeling verantwoordelijk houden. Succesvolle initiatieven gebaseerd op de sociale determinanten van gezondheid zijn een proces van continue verbetering, waarbij verzamelde inzichten worden teruggekoppeld naar het gehele systeem.
Sociale determinanten van gezondheid in de praktijk aan de hand van vier Nederlandse praktijkcases
De afgelopen jaren heeft PwC actief deze benadering, gebaseerd op sociale determinanten van gezondheid, omarmd in het vinden van een oplossing voor belangrijke (maatschappelijke) uitdagingen in de Nederlandse gezondheidszorgsector. Onderstaande Nederlandse praktijkcases laten zien hoe het gebruik van een op sociale determinanten van gezondheid gebaseerde aanpak niet alleen de kwaliteit van leven kan verbeteren, maar ook een hoger rendement genereert op investeringen in het Nederlandse gezondheidszorgsysteem.
'Social Trials' in de dementiezorg
Ook in Nederland is dementie één van de meest voorkomende oorzaken van (cognitieve) beperking, verlies van kwaliteit van leven en sterfte onder ouderen. In Europa zijn er op dit moment meer dan 10,5 miljoen mensen gediagnosticeerd met dementie. Met 16,8 mensen met dementie per duizend inwoners komt dementie in Nederland relatief veel voor. Naar verwachting zullen deze aantallen in de toekomst blijven stijgen. In 2050, zal het aantal mensen met dementie in Nederland naar verwachting verdubbeld zijn naar 32,8 mensen per duizend inwoners. Dit brengt niet alleen hoge economische lasten met zich mee, maar ook enorme sociale kosten. Daarnaast roept dit groeiende aantal mensen met dementie een aantal (maatschappelijke) vraagstukken op: Hoe blijven mensen met dementie volledig deel uitmaken van de maatschappij? Hoe blijven mensen met dementie en hun naasten opgewassen tegen de voortdurende veranderende mogelijkheden en beperkingen? En wat betekenen deze toenemende aantallen voor ons Nederlandse zorgstelsel, in termen van zorgkosten en druk op de arbeidsmarkt?
'Leefstijlmonitoring' in de ouderenzorg
Circa 74 procent van mensen met dementie woont thuis en krijgt zorg van een inwonende mantelzorger, tegenover circa 26 procent van de mensen met dementie die alleen thuis wonen3. Dit hoeft niet direct een probleem te zijn, aangezien het merendeel van de ouderen het liefst zo lang mogelijk thuis woont. De situatie wordt nijpender voor die groep alleenwonende mensen met dementie van wie de gezondheidsstatus plotseling (ongemerkt) verandert door een gebrek aan inwonende mantelzorgers. Hierdoor heeft deze groep mensen vaker intensievere zorg nodig en is opname in een verpleeghuis eerder aan de orde. Bovendien is het lastig om thuis tijdige, veilige en verantwoorde zorg op maat te leveren aan deze groep, omdat het inzicht in de situatie van deze mensen met dementie beperkt is en het continue toezicht op hun welzijn door mantelzorgers in de omgeving ontbreekt.
‘Werk als beste zorg’ in de geestelijke gezondheidszorg
De omvang van de groep mensen die niet kunnen werken als gevolg van psychische problematiek of een afstand tot de arbeidsmarkt, is relatief groot. Als je de daarmee samenhangende economische lasten in ogenschouw neemt, bestaat er een grote noodzaak om de mogelijkheden te verkennen om deze groep mensen beter te integreren in onze samenleving. Eén van de voornaamste aandachtsgebieden om dit te bereiken is werk, aangezien het hebben van een passende baan bijdraagt aan participatie in de maatschappij. Daarnaast draagt het hebben van een baan ook bij aan het verminderen van de behoefte aan permanente zorg en zorgt het voor een betere kwaliteit van leven.
'Wachttijdinitiatieven' in de geestelijke gezondheidszorg
De gemiddelde wachttijden in de geestelijke gezondheidszorg zijn de afgelopen jaren steeds verder toegenomen. Anno 2021 is voor veel patiënten de aanmeldwachttijd inmiddels even lang als de wachttijd op behandeling zelf of zelfs langer. Dit is een reden tot zorg omdat de meeste patiënten gedurende deze periode in situaties met een hoog risico op escalatie verkeren en daarin niet de nodige ondersteuning ontvangen om deze escalatie te voorkomen. Ondanks dat deze langere wachttijden naar waarschijnlijkheid een kwestie zijn van de stijgende vraag naar geestelijke gezondheidszorg, zijn er veel interventies mogelijk die de wachttijden kunnen helpen verkorten en/of dragelijker maken.
Volg ons
Contact
Partner, Consulting Lead, Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, PwC Netherlands
Tel: +31 (0)61 089 31 82
