Opdrachtgevers, let op verloning arbeid in de keten

29/06/22

PwC’s ‘Social In Control Scan’

Opdrachtgevers die arbeidskrachten inhuren via aannemers en onderaannemers hebben lang niet altijd goed zicht op hun arbeidsomstandigheden en verloning, zien PwC’ers Yvette van Gemerden en Daniël Sternfeld. Met de krapte op de arbeidsmarkt neemt het risico op onwenselijke situaties toe, met kans op stevige reputatieschade en hoofdelijke aansprakelijkheid voor de opdrachtgever. PwC’s ‘Social In Control Scan’ helpt Nederlandse werkgevers vanuit arbeidsrecht en fiscaliteit de S van ‘social’ te borgen in het ESG-beleid.

Vrijwillig werken op zaterdag

Een grote Nederlandse opdrachtgever liet een publiek werk uitvoeren door een Duitse aannemer. Deze gebruikte onder meer een onderaannemer uit een Europees land. De opdrachtgever vroeg PwC de arbeidsomstandigheden met de ‘Social In Control Scan’ te onderzoeken. ‘Na een desktoponderzoek gingen we op locatie kijken’, vertelt Daniël Sternfeld, die als belastingexpert voor PwC’s People and Organisation-praktijk werkt aan onderwerpen rondom arbeid en fiscaliteit. ‘We namen een collega mee naar de bouwplaats die de taal van de betreffende werknemers machtig was. “Dat was niet de afspraak”, zei de voorman van de onderaannemer en hij probeerde ons weg te sturen. Wat bleek? In gesprekken met de buitenlandse arbeidskrachten werd duidelijk dat ze ‘vrijwillig’ op zaterdag werkten – onbetaald dus.’

De S van ‘social’

Het is een typisch voorbeeld van een situatie waarmee bedrijven en publieke instellingen niet graag in de krant komen. Nog afgezien van het risico op reputatieschade nemen organisaties ook vanuit een intrinsieke motivatie hun verantwoordelijkheid voor sociale omstandigheden, om bij te dragen aan een leefbare wereld voor iedereen.

‘Vanuit ESG-beleid is de aandacht voor arbeidsrecht en arbeidsomstandigheden een van de belangrijkste invullingen van de S van ‘social’. Zeker in arbeidsintensieve sectoren zoals de bouw, waar veel met onderaannemers en buitenlandse arbeidskrachten wordt gewerkt’, zegt Yvette van Gemerden, die zich als expert arbeidsrecht bij PwC onder meer bezighoudt met ESG.’

Wet aanpak schijnconstructies (WAS)

Bedrijven en publieke instellingen die als opdrachtgevers een Nederlands project vergunnen, bijvoorbeeld aan een bouwbedrijf, zijn sinds 2015 hoofdelijk aansprakelijk als de loonbetaling bij onderaannemers niet of niet correct plaatsvindt. Deze ketenaansprakelijkheid komt voort uit de ‘Wet aanpak schijnconstructies’ (WAS). Met schijnconstructies proberen sommige werkgevers regels voor minimumloon of cao-loon te omzeilen.

Van Gemerden: ‘Het loon moet cao-conform zijn, passend bij de functie en de ervaring, en ten minste het minimumloon moet via een bank betaald worden. Zo wil de WAS werknemers die in Nederland werken beschermen tegen onderbetaling en werkgevers tegen oneerlijke concurrentie. Wat reputatieschade betreft: de Nederlandse Arbeidsinspectie maakt de namen bekend van de bedrijven die zijn gecontroleerd. Bij overtreding legt het een boete of een dwangsom op.’

Ketenaansprakelijkheid en onvolledig zicht

Bij de evaluatie van de WAS in 2019 stelde de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid dat de ketenaansprakelijkheid voor loon een preventieve en correctieve werking heeft. Maar hij wees ook op de afhankelijkheidsrelatie die werknemers terughoudend kan maken om zich op hun rechten te beroepen. Ook hebben (hoofd)opdrachtgevers weliswaar zicht op de eerste schakels in de keten, maar niet altijd op onderaannemers lager in de keten.

Van Gemerden: ‘De combinatie van de afhankelijkheid van arbeidskrachten en het onvolledige zicht van opdrachtgevers maakt het des te belangrijker dat bedrijven en instellingen zelf proactief onderzoeken hoe het met de arbeidsrechten in de keten gesteld is. Daarvoor hebben wij de ‘Social In Control Scan’ ontworpen. De wet alleen lost het probleem niet op.’

Krapte op de arbeidsmarkt

Van Gemerden ziet een toenemende urgentie voor organisaties om hun sociale omstandigheden actief op orde te houden: ‘De krapte op de arbeidsmarkt leidt ertoe dat meer bedrijven en instellingen in zee gaan met onderaannemers of uitzendbureaus die werknemers van ver halen. Deze mensen bevinden zich veelal in een kwetsbare positie, alleen al omdat ze onze taal en rechten meestal niet kennen. In hetzelfde kader zien we de rechtszaken tegen de grote spelers van de platformeconomie die zzp’ers inzetten en de acties van de vakbonden om ervoor te zorgen dat mensen een bestaansminimum kunnen verdienen. Een krappe arbeidsmarkt is niet per se goed nieuws voor mensen in de laagstbetaalde banen. Het is aan werkgevers om daar aandacht voor te hebben.’

Inlening van personeel

Daniël Sternfeld wijst ook op het Aanjaagteam Bescherming Arbeidsmigranten onder voorzitterschap van Emile Roemer dat de misstanden in hun werk- en leefsituatie wil tegengaan. ‘Het aanjaagteam stelde eind 2020 een verplicht certificeringsstelsel voor uitzendbureaus voor. Dat is nog niet van de grond gekomen, maar het toont ten minste dat bedrijven niet zonder meer de rechten van arbeidsmigranten aan elk uitzendbureau kunnen toevertrouwen. Zij doen er goed aan zelf verantwoordelijkheid te nemen voor onderzoek.’ De ‘Social In Control Scan’ is trouwens ook geschikt voor de controle op inlening van personeel in de keten. ‘Denk aan IT’ers die tijdelijk uit het buitenland worden gehaald, wat vooral in de zakelijke dienstverlening gebeurt. Daar gaat ook veel mis, met name rondom belastingafdracht. Die controle nemen we ook in onze aanpak mee.’

Data-analyse en interviews

‘De controle op de WAS is complex, omdat het een beoordeling vergt van verschillende andere wetten’, vervolgt Sternfeld, ‘zoals de ‘Wet minimumloon’ en de ‘Wet arbeid vreemdelingen’. Voor de ‘Social In Control Scan’ werken we met juristen en fiscalisten naast elkaar die weten wat er speelt in het arbeidsrecht, in cao’s en in de belastingpraktijk. Daarbij lopen we voorop met een geavanceerde methode van data-analyse waarmee we controleren of alles in de computersystemen klopt: cao-voorwaarden, contracten, loonbetalingen, afdrachten sociale zekerheid, verrekeningen voor huur en vervoer. Vervolgens stellen we via interviews met werknemers vast of de administratie strookt met de praktijk.’

Nabetalingen laten doen

De grote Nederlandse opdrachtgever die een publiek werk liet uitvoeren door een Duitse aannemer – zoals beschreven aan het begin van dit artikel – kwam door het onderzoek van PwC met de schrik vrij en heeft onmiddellijk nabetalingen laten doen aan de arbeidskrachten. Sternfeld: ‘Mocht de Arbeidsinspectie controleren, dan kan de opdrachtgever met ons onderzoek laten zien dat hij de rechten van werknemers serieus neemt – ook als het om arbeidskrachten gaat die niet direct op de eigen payroll staan, maar wel het zware werk doen.’