Arbeidstrendvolger Ekkehard Ernst over de toekomst van de globale arbeidsmarkt
De krimpende middenklasse
In het komende decennium staat de globale arbeidsmarkt voor een forse inspanning. Wereldwijd moeten er 600 miljoen arbeidsplaatsen bijkomen om de in totaal 201 miljoen werklozen en 400 miljoen instromers aan werk te kunnen helpen. Maar zoals het er nu voorstaat, gaat dat niet lukken, waarschuwt arbeidstrendvolger Ekkehard Ernst.
‘De komende decennia zullen we getuige zijn van een ongekende dynamiek en hectiek op de internationale arbeidsmarkten’, stelt de hoofdeconoom van de onder de VN opererende International Labour Organization (ILO).
Jobless recovery
Hoewel er landen zijn waar de werkgelegenheid aantrekt en weer bijna op het niveau is van vóór de crisis, zoals de VS, worstelen de meeste OESO-landen en opkomende markten met een jobless recovery. De economie trekt aan, maar de banencreatie blijft achter. Niemand weet precies waarom. Pas na 2025, als de groei van de beroepsbevolking volgens de prognoses afneemt, nadert het banenaanbod weer de vraag, verwacht Ernst. Maar deze krimp gaat dan wel weer ten koste van de globale economische groei.
Onrustindicator
Daarnaast moeten we in de tussenliggende jaren rekening houden met meer arbeidsonrust. Tot nu toe oogt de ‘onrustindicator’ van de ILO nog stabiel, maar toch zijn er genoeg aanwijzingen voor een sluimerende onvrede op de arbeidsmarkten van (vooral) het rijkere deel van de wereld. Niet iedereen profiteert daar van de stijging in arbeidsproductiviteit en dat vergroot volgens velen de bestaande inkomensongelijkheid.
Tweedeling
Ook waarschuwt Ernst voor een steeds grotere tweedeling op de arbeidsmarkten. Door het wegvallen van veel banen in het middensegment vormt zich aan de ene kant van de arbeidsmarkt een bevoorrechte groep van hoogopgeleide mensen met kennis en vaardigheden waar steeds meer vraag naar is. Daartegenover staan de rest van de beroepsbevolking én de outsiders. Als zij hun kennis en competenties niet kunnen updaten en onderhouden, gaan ze een onzeker bestaan tegemoet met eenvoudig en slecht betaald werk.
Uitholling van banen
‘Dit is een van de meest verontrustende ontwikkelingen die we zien. De technologische veranderingen zorgen voor een sterke uitholling van banen in het traditionele middensegment, waar routinematig werk wordt overgenomen door robots en andere geautomatiseerde systemen. Gebeurde dit tot een paar jaar geleden nog alleen in de procesindustrie in ontwikkelde economieën, nu doet het zich in alle economische sectoren voor. Inclusief de dienstverlening en de zorg. En je ziet het ook in de opkomende markten gebeuren.’
Terugplaatsing lagere functie
‘Het gevolg is dat veel mensen die vroeger zeker waren van hun baan op dit niveau, op zoek moeten naar ander werk. In de praktijk betekent dit meestal dat ze worden teruggeplaatst in hiërarchisch lagere functies. Daar verdringen ze lager opgeleiden, zorgen ze door deze extra concurrentie voor een negatieve druk op de loonschalen, lijden ze inkomensverliezen en verstoppen ze de pijplijn voor nieuwe instappers.’
Elite
‘Tegelijkertijd zie je dat er aan de bovenkant van het arbeidsmarktgebouw een elite ontstaat van hoogopgeleide mensen. Zij beschikken over de competenties om waarde toe te voegen aan organisaties in een tijd dat steeds meer activiteiten uitruilbaar worden. Daardoor hebben ze een sterkere onderhandelingspositie en eisen ze een onevenredig groot deel van de gerealiseerde productiviteitswinsten op.’
Arbeidsconflicten
‘Wij schatten dat deze groep maximaal zo’n twintig procent van de totale beroepsbevolking zal omvatten. De rest wordt geconfronteerd met een geringe werkzekerheid en afnemende werktevredenheid, minder mogelijkheden tot opwaartse loopbaanontwikkeling en een grotere kans om buiten de boot te vallen. Dat zal onherroepelijk voor meer arbeidsconflicten zorgen en de economische ongelijkheid tussen groepen in de samenleving vergroten.’
Afname solidariteit
‘Bovendien zorgt het voor een afname van solidariteit; met alle negatieve gevolgen voor collectieve arbeidsovereenkomsten, voor de deelname aan sociale zekerheidssystemen zoals pensioenen, en voor de organisatiegraad van vakbonden en werkgeversorganisaties.’
Verloren generatie
Naast de problemen op de werkvloer ontwikkelt zich een minstens zo schadelijk insider-outsider-conflict. ‘De verhouding tussen werkenden en niet-werkenden komt in steeds meer landen scheef te liggen. Vooral de oplopende werkloosheid onder jongeren neemt hier en daar zulke grote vormen aan dat al gesproken wordt van een verloren generatie. Dat is een reëel scenario.’
Achterstand
‘Niet alleen blijven outsiders verstoken van werkervaring, ze zien hun vaardigheden ook in hoog tempo verouderen en zelfs overbodig worden. Opleidingen leiden op voor beroepen of functies die vaak al niet meer bestaan als de opgeleiden de arbeidsmarkt betreden. En de technologische ontwikkelingen gaan zo snel dat als je twee of drie jaar aan de kant staat, je van erg goede huize moet komen om de achterstand nog goed te kunnen maken.’
Sociale onrust
‘Dit is een potentiële bron van sociale onrust en economische verarming. Het werkt door in de hele samenleving. Het gevaar is niet alleen dat de kloof tussen werkenden en niet-werkenden groter wordt, het is ook slecht nieuws voor de productiviteitsgroei en het vernieuwende vermogen van een economie. Bovendien verstoort het een evenwichtige opbouw van de loonschalen van organisaties in de toekomst.’
Verdienpiramide
‘Breder gezien heeft het gevolgen voor de door demografische oorzaken in veel landen toch al aangetaste verdienpiramide. In vergrijzende samenlevingen is het al zo dat steeds kleinere groepen de inkomsten moeten verdienen voor steeds meer afhankelijken, en die verhouding zal nog schever komen te liggen. De laatste keer dat we dit op een zo grote schaal zagen was na de oliecrisis.’
De meest flexibele, maar toch…
Volgens Guy Ryder, de baas van de International Labour Organization (ILO), heeft Nederland de meest flexibele arbeidsmarkt ter wereld. Geen ander land telt zoveel zelfstandigen en mensen die in deeltijd werken of op tijdelijke contracten, stelde de directeur-generaal van de VN-arbeidsorganisatie onlangs tijdens een bezoek aan ons land.
SER
Maar toch zullen we ook hier de komende jaren alles op alles moeten zetten om de geschetste bedreigingen van de arbeidsmarkt het hoofd te kunnen bieden en voldoende nieuwe banen te kunnen creëren, vindt de Sociaal Economische Raad. Daarom heeft dit overlegorgaan ook een advies in voorbereiding dat vergaande en radicale hervormingen van de bestaande arbeidsverhoudingen belooft.
Zzp’ers
Een van de hoofddoelen is om een sociaal vangnet te creëren voor het nog dagelijks uitdijende legertje van een miljoen zzp’ers. Veel van deze zelfstandigen bouwen geen oudedagsvoorziening op, dragen geen WW af en zijn evenmin verzekerd tegen arbeidsongeschiktheid.
Aantrekkelijker vaste dienst
Daarnaast wil de SER het voor werkgevers (weer) aantrekkelijker maken om mensen in vaste dienst te nemen. Bijvoorbeeld door een verkorting van de periode van loondoorbetaling bij ziekte af te spreken.
Contact
