Trek anbi-faciliteiten zoveel mogelijk gelijk voor alle anbi's

Verschillen in fiscale behandeling

De fiscale wetgever heeft dertien categorieën van algemeen nut beogende instellingen (anbi’s) aangewezen. Een van die categorieën betreft ‘religie, spiritualiteit en levensbeschouwing’ (rsl). Deze anbi-categorie bevat een aanzienlijke groep anbi’s, ruim twintig procent van de ongeveer 45.000 anbi’s.

In mijn proefschrift Op zoek naar de heilige graal - een juridisch en fiscaal onderzoek naar de anbi-categorie religie heb ik onder meer onderzocht of de anbi-categorie rsl in de anbi-regeling en de heffingswetten fiscaal anders wordt behandeld dan de andere anbi-categorieën. De twee belangrijkste verschillen in fiscale behandeling die ik heb geconstateerd en waarvoor ik in mijn onderzoek geen objectieve en redelijke rechtvaardigingsgrond heb gevonden, bespreek ik hier. Het gaat om de eredienstuitzondering in de onroerende-zaakbelasting en de uitzondering op de publicatieplicht van namen van anbi-bestuurders. Per verschil doe ik ook een aanbeveling voor de wet- en regelgever.

Faciliteit in de onroerende-zaakbelasting

De eredienstuitzondering

De ozb kent onder voorwaarden een heffingsuitzondering voor onroerende zaken die bestemd zijn voor openbare eredienst of voor het houden van openbare bezinningssamenkomsten van levensbeschouwelijke aard, de zogenoemde ‘eredienstuitzondering’.Hoewel de wettekst ‘bijeenkomsten van spirituele aard’ niet vermeldt, zouden die onder de ‘levensbeschouwelijke aard’ kunnen vallen, zodat in principe ook spirituele instellingen gebruik kunnen maken van deze faciliteit.

Geen faciliteit voor openbare gebouwen van andere anbi’s

Deze uitzondering bestaat niet - onder dezelfde voorwaarden - voor openbaar toegankelijke onroerende zaken die bij andere anbi’s in gebruik zijn voor de algemeen nuttige doelstellingen van die anbi’s. Denk aan universiteitsgebouwen, bibliotheken en ziekenhuizen.

Wel een faciliteit voor andere anbi’s in voorloper van ozb-regeling

De Wet op de grondbelasting van 1870 - de voorloper van de ozb-regeling - bevatte zowel een uitzondering voor gebouwen voor openbare eredienst als voor gebouwen die in gebruik waren van ‘instellingen van weldadigheid’ en ‘ter bevordering van kunsten en wetenschappen of ander algemeen nut’, zolang de gebouwen maar niet tevens gebruikt werden voor ‘uitspanning of gezellig verkeer, muziek- of danspartijen of andere vermakelijkheden’. De motivering van de wetgever voor deze uitzondering was dat het ging om gebouwen van algemeen nut.

Het oorspronkelijke wetsvoorstel voor de ozb-regeling van 1970 bevatte geen verplichte uitzondering voor openbare eredienst. De wetgever wilde de gemeenten op het gebied van de vrijstellingen in de gemeentelijke belastingen zoveel mogelijk de vrije hand laten. Die uitzondering is er toch in gekomen via een amendement.

Voor de indieners van het amendement was het ondenkbaar om voor kerken, die al zolang een uitzondering hadden genoten in de grondbelasting, geen verplichte wettelijke uitzondering op te nemen. Vervolgens is vanwege de gelijkstelling van religie en levensbeschouwing de eredienstuitzondering via een subamendement uitgebreid tot gebouwen voor bezinningssamenkomsten van levensbeschouwelijke aard. De in de grondbelasting bestaande uitzondering voor weldadigheid, kunst, wetenschap of ander algemeen nut werd niet overgenomen in de ozb-regeling.

Mijn aanbeveling: gelijke fiscale behandeling

Ik pleit ervoor dit verschil in fiscale behandeling gelijk te trekken. Dit kan door de heffingsuitzondering in de ozb-regeling uit te breiden naar openbaar toegankelijke onroerende zaken die in gebruik zijn bij anbi’s voor hun algemeen nuttige doelstelling. Een andere optie is de eredienstuitzondering af te schaffen. De keuze hiertussen is politiek van aard en laat ik aan de politiek over.

Uitzondering publicatieplicht namen anbi-bestuurders

Anbi’s moeten op grond van de anbi-regeling de namen van hun bestuurders op een website bekendmaken. Dit is in het kader van transparantie, zowel voor donateurs als journalisten.

Uitzondering voor kerkgenootschappen met anbi-status

Voor anbi’s met de rechtsvorm ‘kerkgenootschap’ geldt echter van rechtswege een uitzondering. Zij hoeven geen verzoek daarvoor te doen of zich op de uitzondering te beroepen. Evenmin hoeven ze aan bepaalde voorwaarden te voldoen om voor die uitzondering in aanmerking te komen.

Volgens de staatssecretaris vloeit deze uitzondering voor kerkgenootschappen voort uit privacywetgeving, die in beginsel geen verwerking van geloofsovertuiging toestaat. Door vermelding van de namen van bestuurders van kerkgenootschappen op een website zou de geloofsovertuiging van die bestuurders te herleiden zijn. Het ligt immers voor de hand dat een bestuurder van een kerkgenootschap een geloofsovertuiging aanhangt die verband houdt met de signatuur van dat kerkgenootschap.

Uitzondering voor andere anbi’s?

De privacywetgeving beschermt echter niet alleen religieuze overtuiging als een bijzonder persoonsgegeven, maar ook - zonder enige rangorde - gegevens waaruit levensbeschouwelijke overtuiging, ras of etnische afkomst, politieke opvattingen of het lidmaatschap van een vakbond blijken en gegevens over iemands genetische status, gezondheid, seksueel gedrag of seksuele gerichtheid.

Deze bijzondere bescherming in de privacywetgeving is omdat verwerking van deze gegevens - juist vanwege hun gevoelige aard - de betrokkene in een kwetsbare positie (kunnen) brengen. Opvallend is dat de privacywetgeving deze bijzondere bescherming niet verbindt aan een bepaalde rechtsvorm, het kerkgenootschap bijvoorbeeld, in tegenstelling tot de anbi-regeling.

Als privacy de rechtvaardiging is voor de uitzondering op de publicatieplicht van namen van bestuurders van anbi's met de rechtsvorm ‘kerkgenootschap’, zouden ook religieuze, maar ook levensbeschouwelijke en spirituele anbi’s met een andere rechtsvorm dan ‘kerkgenootschap’ in aanmerking moeten komen voor een uitzondering. Ook zou dit moeten gelden voor overige anbi’s die op terreinen opereren waarbij uit de publicatie van de namen van hun bestuurders een bijzonder persoonsgegeven van die bestuurders af te leiden is. Denk aan gegevens van bestuurders van anbi’s die opkomen voor de belangen van patiënten met een psychiatrische of medische aandoening. Of anbi’s die zich inzetten voor een bepaalde seksuele gerichtheid of politieke opvattingen. Deze gevoelige informatie over die anbi-bestuurders is via zoekmachines makkelijk te vinden op de website van de betreffende anbi.

Uitzondering bij aangetoond reëel gevaar

Naast de uitzondering voor de namen van bestuurders van kerkgenootschappen bevat de anbi-regeling nog een uitzondering op de publicatieplicht van namen van anbi-bestuurders, maar die uitzondering geldt niet van rechtswege. De anbi moet daarvoor een verzoek bij de inspecteur doen waarop deze een ontheffing kan verlenen. Daarbij moet de anbi aantonen - niet slechts aannemelijk maken - dat de publicatie van de namen van betreffende bestuurders een reëel gevaar oplevert voor de persoonlijke veiligheid van die bestuurders of van hun gezinsleden.

De toelichting op deze uitzondering schept er echter geen duidelijkheid over aan de hand van welke criteria de inspecteur het reële gevaar zou moeten beoordelen. Hoewel uit de toelichting op deze uitzondering niet blijkt op welke kwetsbare categorieën van personen deze uitzondering ziet, heeft de staatssecretaris later aangegeven dat hij daarbij ‘een zeer beperkte groep vermogensfondsen’ in gedachten had. Deze restrictieve invulling van de uitzondering doet vreemd aan, alsof reëel gevaar voor anbi-bestuurders en hun gezinsleden zich in de Nederlandse samenleving alleen voordoet in de financiële wereld.

Jammer genoeg is er over deze uitzondering geen rechtspraak bekend die licht hierop zou kunnen werpen. Al bij al biedt deze uitzondering geen uitkomst voor de privacy van bestuurders van anbi’s die geen kerkgenootschappen en vermogensfondsen zijn.

Mijn aanbeveling: uitbreiding van uitzondering

De uitzondering op de publicatieplicht voor namen van anbi-bestuurders wegens schending van het recht op privacy zou niet beperkt moeten zijn tot anbi’s met de rechtsvorm ‘kerkgenootschap’. Ik pleit voor een uitbreiding van die uitzondering tot alle anbi’s die actief zijn op terreinen waarbij uit de publicatie van de namen van hun bestuurders andere bijzondere persoonsgegevens van die bestuurders dan geloofsovertuiging af te leiden zijn.