Bepalende rol voor accountants bij tegengaan greenwashing

Rapporteren over duurzaamheid creëert transparantie over de duurzaamheidsprestaties van ondernemingen. Ondernemingen zullen hun duurzaamheidsprestaties dus moeten gaan ‘meten’. Investeerders en andere stakeholders kunnen hun economische beslissingen vervolgens baseren op ‘gemeten’ en gerapporteerde duurzaamheidsinformatie. En mogelijk zal dan kapitaal verschuiven naar ondernemingen die duurzaam zijn. Meten en managen impliceert dat je kunt sturen, stelt PwC's fraudespecialist Micha Soentpiet. Mogelijk met kwade opzet. Immers, wat je meet, kun je beheersen... en eventueel manipuleren. 
 
Er is al veel gezegd en geschreven over fraude in relatie tot financiële verslaggeving. Grootschalige fraudezaken die beurskoersen hebben laten imploderen of faillissementen tot gevolg hadden, zijn ons niet vreemd. Vroeg of laat komen er dan ook vragen over de rol van de accountant. Waarom heeft de accountant de fraude niet (vroegtijdig) gesignaleerd? Had de accountant de fraude kunnen voorkomen? Vragen die straks wellicht ook worden gesteld als een grootschalige ESG-fraude of greenwashingzaak zich voordoet.

Regels rondom het rapporteren over duurzaamheid

Het rapporteren over duurzaamheidsprestaties is onder meer ingegeven door de Europese Unie, zoals via de EU-taxonomie. Het risico van greenwashing wordt zeker onderkend door de Europese Unie. Het is zelfs de reden waarom er regels bestaan over wat ondernemingen wel en niet als duurzaam mogen aanduiden.

Liegen over duurzaamheid, dat doe je toch niet?

Ondernemingen gaan voor verschillende redenen mogelijk over tot het manipuleren van duurzaamheidsinformatie. Aan de hand van de fraudedriehoek – druk, gelegenheid, rationalisatie – kan ik dit uitleggen. De fraudedriehoek is bij veel accountants bekend vanuit de controle van jaarrekeningen.

Druk

Steeds vaker worden ondernemingen en hun management beloond op basis van duurzaamheidsprestaties. Denk aan het verkrijgen van goedkopere financiering of bij het behalen van een doel een (personeels)bonus. Nog simpeler: consumenten zijn bereid meer te betalen voor producten als deze ‘groen’ zijn. Ook bestaat er een toenemende maatschappelijk druk om duurzaam te ondernemen. Anders hoor je er niet meer bij.

Gelegenheid

De gestandaardiseerde rapportageregels – de zogenoemde ESRS-standaards – rondom het rapporteren over duurzaamheid zijn nieuw. Momenteel zijn er (slechts) vrijwillige rapportagestandaarden en staat het ondernemingen zelfs vrij te bepalen ‘wat’ zij rapporteren. Ook is er bij veel ondernemingen nog sprake van een onvolwassen rapportageketen en/of beheersmaatregelen die borgen dat duurzaamheidsinformatie juist en volledig gemeten en gerapporteerd kan worden. Dit biedt gelegenheid tot het manipuleren van duurzaamheidsinformatie.

Rationalisatie

Ondernemingen zijn mogelijk geneigd duurzaamheidsclaims of -beloften te maken om niet achter te blijven bij de concurrenten. Ondernemingen weten dat – net als zij - de concurrenten sommige duurzaamheidsclaims niet kunnen onderbouwen. Waarom zouden zij dan het braafste jongentje in de klas zijn en daarmee mogelijk marktaandeel verliezen?

Vormen van greenwashing

De accountant zal met de implementatie van de CSRD assurance geven bij duurzaamheidsinformatie die is opgenomen in het duurzaamheidsverslag. Nu laten diverse ondernemingen (delen van) hun duurzaamheidsverslag al controleren of beoordelen door accountants.

Het lijkt haast onvermijdelijk dat accountants bij assurance-opdrachten over duurzaamheidsinformatie te maken krijgen met het risico op greenwashing. De accountant zal een goede inschatting moeten maken van dit risico en ook de manier waarop greenwashing zich kan manifesteren. Dit is nodig om te bepalen welke werkzaamheden nodig zijn om het risico te adresseren.

De manier waarop het risico zich kan manifesteren is (erg) breed. Vaak is er geen sprake van een zwart-witsituatie. Zo kan een onderneming bepaalde duurzaamheidsdoelstellingen en bijbehorende Kritieke prestatie-indicatoren (KPI's) rapporteren, maar toch een misleidend beeld geven via tekstclaims. Of essentiële informatie over het begrip van de doelstelling en KPI ‘verstoppen’ in een voetnoot. Een onderneming kan er ook bewust voor kiezen de focus te leggen op duurzaamheidsclaims waarop zij goed scoren en niet te rapporteren over duurzaamheidsaspecten waarop zij slecht scoren, het zogeheten cherry picking.

In deze voorbeelden is er sprake van een opzettelijke handeling van de onderneming. Een onderneming kan ook beschuldigd worden van greenwashing, terwijl niet zij maar een ketenpartner de veroorzaker is. Denk aan een ketenpartner die producten levert met een kwaliteitskeurmerk voor duurzaamheid. De onderneming denkt duurzaam te ondernemen, omdat zij producten koopt met een keurmerk. Later blijkt dat dit keurmerk geen waarde heeft of frauduleus is.

Geen checklist, maar zelf nadenken

Bij greenwashing is de perceptie van de gebruiker van de duurzaamheidsinformatie van belang. Wat voor de ene gebruiker aanvoelt als misleiding, hoeft dat voor de andere niet te zijn. Daarbij geldt ook dat niet iedere gebruiker hetzelfde duurzaamheidsthema even relevant vindt. 

Voor accountants betekent dit dat zij alert moeten zijn op greenwashingrisico’s. Bij situaties die mogelijk als misleidend gepercipieerd kunnen worden, is het van belang dat accountants een professioneel-kritische instelling hebben en professionele oordeelsvorming toepassen. Niet een checklist afwerken, maar zelf nadenken en de discussie aangaan met de onderneming over de vraag: ‘Vinden wij dit nog acceptabel of niet?’