Onderzoek laat zien dat economische onzekerheid leidt tot voorzichtiger consumenten, uitgestelde investeringen en zelfs strategische verlamming. Om te voorkomen dat een economie vastloopt in tijden van grote onvoorspelbaarheid is vertrouwen cruciaal.
Onze recente Economic Policy Uncertainty Index (Economische beleidsonzekerheidsindex) laat duidelijk een scherpe toename zien in beleidsmatige onvoorspelbaarheid. De index zelf laat zien wat de oorzaken zijn daarvan (denk bijvoorbeeld aan handelstarieven of begrotingsperikelen), maar niet hoe bedrijven, organisaties en burgers daarop reageren. Wie hier meer over wil weten, vindt in tientallen jaren onderzoek overtuigend bewijs dat verhoogde beleidsonzekerheid leidt tot uitgestelde investeringen en terughoudend consumentengedrag.
Een andere manier om te achterhalen hoe (beursgenoteerde) bedrijven reageren op onzekerheid is door 'earnings calls' (telefonische overleggenof webcasts waarin beursgenoteerde bedrijven financiële resultaten toelichten aan beleggers en analisten) en analistenrapporten te analyseren. De uitkomsten daarvan staan in ons rapport over de Economic Policy Uncertainty Index. De resultaten uit dat onderzoek zijn duidelijk: sinds april van dit jaar - toen Trump zijn tariefsverhogingen aankondigde - zien we dat bedrijven zich niet zozeer richten op langetermijnstrategieën maar kiezen voor korte-termijn of tactische maatregelen, zoals prijsaanpassingen of gewoon het uitstellen van beslissingen. Onzekerheid leidt dus ook tot strategische terughoudendheid. Dit verslechterende investeringsklimaat komt ook vaak terug in onze gesprekken met bedrijven.
De vraag is dan wat de economie dan wél op koers houdt als het zicht vertroebelt door onzekerheid. Het antwoord is vertrouwen. Juist wanneer onzekerheid piekt, wordt vertrouwen waardevoller.
Vertrouwen verlaagt de transactiekosten bij onduidelijk beleid
In de economische theorie, en vooral binnen de ‘transaction cost economics’, wordt vertrouwen gezien als een stille kracht. Nobelprijswinnaar Oliver Williamson zegt dat in situaties zonder vertrouwen, de kosten voor het onderhandelen over en het controleren en afdwingen van afspraken flink oplopen. Is er wél vertrouwen, dan dalen die kosten aanzienlijk.
In normale tijden zorgen duidelijke regels en stabiele verwachtingen voor houvast in economische transacties. Maar in periodes van onzekerheid, zoals nu, met wereldwijde handelstarieven die sterk schommelen en binnenlands beleid dat alle kanten opgaat ontbreekt die houvast, zo vertellen klanten ons. Het zicht op de toekomst is troebel, voorspellingen zijn wankel, en juridische kaders verschuiven.
Vertrouwen als vervanger voor onzekerheid
Juist dan wordt vertrouwen een vervanger voor zekerheid. Waardoor bedrijven, investeerders en burgers toch gaan handelen, ook als ze niet alle informatie hebben. Vertrouwen is als ‘economische zuurstof’; het houdt transacties in leven die anders zouden stokken.
Onderzoek laat telkens zien dat beleidsmatige onzekerheid minder investeringen, minder vacatures en terughoudende consumenten oplevert. Logisch, want wie niet weet wat de regels van morgen zijn, wacht liever af. Vertrouwen verandert die afweging. Je bent minder geneigd om te wachten en je verlaagt daarmee de ‘optiewaarde van uitstel’ - een belangrijke oorzaak van economische stilstand in onzekere tijden.
Juist als vertrouwen het hardst nodig is, is dat het lastigst om te winnen
Op die momenten van twijfel, maakt vertrouwen het verschil. Bedrijven die een sterke vertrouwensband opbouwen met leveranciers, toezichthouders, klanten - en zelfs concurrenten - zijn beter bestand tegen onzekerheid. Ze krijgen eerder het voordeel van de twijfel, sneller goedkeuringen en soepelere voorwaarden.
De uitdaging is natuurlijk dat vertrouwen niet van de ene op de andere dag ontstaat. Zoals we in februari van dit jaar in een essay betoogden, vraagt dat om consistentie, openheid en dialoog. Het zijn precies die dingen die onder druk vaak het eerst onder spanning komen te staan.
Vertrouwen is economisch kapitaal
Voor een bestuurder, beleidsmaker of investeerder is dit hét moment om extra in te zetten op vertrouwen, niet omdat het ‘zacht’ is, maar omdat het een economisch kapitaal vormt:
Wees transparant, ook als niet alle antwoorden bekend zijn. In onzekere tijden verwachten mensen geen perfectie, maar eerlijkheid.
Investeer in relaties, niet alleen in processen. Een waterdicht contract beschermt je als het misgaat, maar een betrouwbare partner voorkomt dat het zover komt.
Bouw aan intern vertrouwen. Medewerkers presteren beter en schakelen sneller als ze hun leiders vertrouwen, zeker als de toekomst onzeker is.
Uit onze meest recente CEO Survey blijkt dat negen op de tien Nederlandse CEO’s al concrete stappen zetten om het vertrouwen van het publiek te herstellen, van transparante verslaglegging tot open gesprekken met stakeholders. En dat is geen kwestie van reputatie, maar van veerkracht.
Vertrouwen is geen luxe maar een strategie
Het is verleidelijk om vertrouwen te zien als iets voor de marketingafdeling, los van de dagelijkse operatie. In een wereld waarin economische beleidsonzekerheid toeneemt en steeds moeilijker te voorspellen is, wordt vertrouwen een essentiële voorwaarde om in beweging te blijven. Het vermindert wrijving, versnelt samenwerking en maakt het mogelijk om ook in onduidelijke omstandigheden moedige keuzes te maken.
Laten we vertrouwen dus niet alleen zien als een waarde, maar als een strategie om koers te houden in onzekere tijden, besluiten te durven nemen en groei vast te houden, ook als de kaart geen goed beeld meer geeft van het landschap.
Hoe zorg je dat je organisatie weerbaar blijft bij onverwachte crises?
Over de auteurs
