Minder op lange termijn gerichte strategieën door beleids­onzekerheid

De Nederlandse economie wordt geconfronteerd met binnenlandse en buitenlandse turbulentie. Van de dreigende escalatie van Amerikaanse handelstarieven tot aanhoudende politieke instabiliteit in eigen land: inzicht in de herkomst van onzekerheid en de doorwerking daarvan op bedrijfsbesluiten is urgenter dan ooit. We ontwikkelden daarom twee indices: een algemene EPU-index die mondiale ontwikkelingen weerspiegelt via Nederlandse media, en een binnenlandse EPU-NL-index die onzekerheid meet die specifiek is gerelateerd aan Nederlandse beleidsvorming.

Binnenlandse ontwikkelingen steeds grotere aanjager van beleidsonzekerheid

Dat levert opvallende inzichten op. In het voorjaar van 2025 bereikte de beleids­onzekerheid in Nederland het hoogste niveau sinds het begin van de coronapandemie. Hoewel de dreigende verhoging van Amerikaanse handelstarieven momenteel het internationale nieuws domineren, wijst onze analyse uit dat binnenlandse ontwikkelingen een steeds grotere aanjager zijn van beleids­onzekerheid. De voorheen sterke correlatie tussen mondiale en Nederlandse beleids­onzekerheid neemt af. Tussen 2003 en 2020 bewogen beide indices vrijwel synchroon. Maar vanaf 2021 ontstaat er meer divergentie, wat een nieuw patroon onthult: beleids­onzekerheid in Nederland is in toenemende mate van ‘eigen makelij’.

Waarom is de EPU-index juist nu relevant? Ten eerste maakt de index het mogelijk om de binnenlandse impact van internationale schokken - zoals verdere verhoging van Amerikaanse handelstarieven - kwantitatief te duiden. Ten tweede biedt de index een benchmark om Nederlandse beleidscommunicatie te vergelijken met die in de internationale pers. Ten derde fungeert de index als een doorlopend en actueel feedbackinstrument voor prognoses, begrotingen en risicoanalyses in een volatiele beleidsomgeving. Tot slot kunnen bedrijven de EPU gebruiken als risico-indicator, waarmee zij onzekerheid op macroniveau kunnen vertalen naar concrete responsstrategieën op bedrijfsniveau.

Ondernemingen reageren op huidige tariefdreigingen

Maar de impact van beleids­onzekerheid op bedrijven is niet louter theoretisch. We onderzochten in hoeverre ondernemingen worden geraakt door en reageren op de huidige tariefdreigingen. Hiervoor analyseerden we zogeheten ‘earnings calls’ en analistenrapporten van alle momenteel op de AEX genoteerde bedrijven. De bevindingen laten een exponentiële toename zien in blootstelling aan tariefrisico’s in de afgelopen maanden. In het vierde kwartaal van 2024 verwees slechts acht procent van de bedrijven naar tarieven, terwijl dat in het tweede kwartaal van 2025 was opgelopen tot 34 procent. Dit wijst erop dat economische beleidsonzekerheid direct doordringt tot in de bestuurskamers.

Ook de manier waarop bedrijven reageren op deze onzekerheid is veelzeggend. Waar eerder structurele aanpassingen werden doorgevoerd - zoals het opnieuw inrichten van toeleveringsketens - zien we sinds april 2025 een afname van dat soort langetermijnstrategieën. In plaats daarvan kiezen bedrijven nu vaker voor kortetermijn- of tactische maatregelen, zoals prijsaanpassingen of het simpelweg uitstellen van beslissingen. De reden ligt voor de hand: in een onvoorspelbaar beleidsklimaat wegen de risico’s van handelen zwaarder dan de potentiële voordelen.

Verslechtering van investeringsklimaat

Deze gedragsverandering is misschien begrijpelijk, maar wel zorgwekkend. Die wijst immers op een sterke verslechtering van het investeringsklimaat. Zonder duidelijkheid aarzelen bedrijven om juist die stappen te zetten die hun toekomstbestendigheid én die van de economie versterken. In een tijd waarin Nederland ambitieuze maatschappelijke doelen nastreeft - op het gebied van wonen, klimaat en publieke dienstverlening - is een stabiel en voorspelbaar beleidslandschap essentieel.

Met de nieuwe index hebben beleidsmakers en bedrijven een krachtig instrument in handen om toenemende onzekerheid tijdig te signaleren en daarop te anticiperen. Het rapport benadrukt bovendien dat gebrekkige communicatie - of simpelweg het uitblijven van heldere, tijdige besluitvorming - net zo schadelijk kan zijn als het beleid zelf. Wanneer plannen onduidelijk zijn, besluiten worden uitgesteld of politieke debatten tot stilstand leiden, zijn de economische gevolgen snel merkbaar.