Wel een productiviteitsagenda, maar geen middelen

Het kabinet-Schoof wil werk maken van een productiviteitsagenda, zo staat in het regeerprogramma. De miljoenennota toont volgens PwC's hoofdeconoom Barbara Baarsma echter een andere realiteit: bezuinigingen op onderwijs en onderzoek, geen buffer voor financiële tegenvallers en wispelturig beleid.

Het biedt uitweg op een krappe arbeidsmarkt, creëert loonruimte voor werkenden en verschaft zicht op toekomstige groei. Rara, wat is het? Arbeidsproductiviteitsgroei!

Die blijft in Nederland achter bij de meeste Europese landen en de Verenigde Staten, en dat is zorgelijk.  Terwijl het hoofdlijnenakkoord met geen woord repte over die achterblijvende groei – laat staan beleid formuleerde en middelen vrijspeelde om arbeidsproductiviteitsontwikkeling te stimuleren, is de toon van het regeerprogramma anders. Het kabinet-Schoof wil werken aan een productiviteitsagenda

Productiviteitsagenda onduidelijk

Wat zo’n agenda behelst, meldt het regeerprogramma niet. Echter, als die nauw aansluit bij de probleemanalyse die de minister van Economische Zaken onlangs aan de Tweede Kamer zond, dan biedt dat hoop. Deze analyse erkent namelijk dat investeringen in onderwijs en scholing, onderzoek en ontwikkeling, en proces- en productinnovatie essentieel zijn om productiviteit aan te jagen. Hetzelfde geldt voor vervanging van oude, laagproductieve bedrijvigheid door nieuwe, meer innovatie activiteiten. Ook het besef dat productiviteitsgroei gebaat is bij voorspelbare en werkbare wetten en regels, terwijl die nu juist onvoorspelbaar en onnodig complex zijn, klinkt door in de probleemanalyse.

Wie vervolgens in de miljoenennota zoekt naar bijpassend beleid en middelen, komt bedrogen uit. De bezuinigingen op onderwijs, kennis en onderzoek uit het hoofdlijnenakkoord worden in de miljoenennota niet herroepen. Sterker nog: van de generieke taakstelling op rijkssubsidies van één miljard euro wordt 362 miljoen euro op de OCW-begroting gekort.

Het kabinet zegt te sturen op een investering van drieprocent van het bbp in onderzoek en ontwikkeling in 2030. Die bedraagt nu 2,3 procent, waarvan anderhalf procent door de private sector. Toch bezuinigt het kabinet per saldo op R&D en innovatie: tegenover bijna één miljard euro extra voor InvestNL staat een fikse korting van acht miljard euro op fondsen gericht op R&D en vergroening.

Ook ondernemingsklimaat hoog op de agenda regering-Schoof 

Dat Nederlandse bedrijven gemiddeld minder investeren dan andere welvarende landen, kan samenhangen met de inconsistentie en onvoorspelbaarheid van ons overheidsbeleid. Uit een onlangs gepubliceerd onderzoek van PwC naar het ondernemingsklimaat blijkt dat Nederland het de afgelopen tien jaar juist op dit punt slechter doet. Wispelturig beleid is de bijl aan de wortel van bedrijfsinvesteringen en daarmee ook van productiviteitsgroei.

Naast productiviteitsgroei is een tweede pijler onder het economisch beleid van kabinet-Schoof een gezond ondernemingsklimaat. De miljoenennota draait maatregelen die eind vorig jaar plotseling werden ingevoerd nu grotendeels terug, zoals de afschaffing van de 30%-regeling voor kennismigranten en de regeling voor inkoop van eigen aandelen. Los van dit fiscale reparatiewerk is onduidelijk hoe het kabinet Nederland in de top vijf van de meest concurrerende economieën van de wereld wil krijgen.

Maar ondernemingsklimaat gaat over meer dan fiscaliteit

Miskend wordt dat het ondernemingsklimaat over meer dan fiscaliteit gaat. Bedrijven hebben behoefte aan voldoende opgeleid personeel, ruimte en netcapaciteit. Ook is milieugebruiksruimte nodig: Nederland moet van het stikstofslot, én moet voorkomen dat het niet op een waterkwaliteitsslot komt als eind 2027 de Kaderrichtlijn water definitief van kracht wordt. Het regeerprogramma maakt echter geen randvoorwaardelijk beleid, dat de schaarste herverdeelt van laagproductieve naar hoogproductieve bedrijven met een lagere ruimtelijke en ecologische voetafdruk. Door niet te kiezen voedt het kabinet de onzekerheid voor bedrijven, en ondermijnt het hun investeringsgeneigdheid.

Risico op ad-hocbijsturingen en dus vergroten onvoorspelbaarheid beleid

Het kabinet-Schoof bouwt weinig buffers in de begroting in. Bij tegenvallers zal er, zoals afgesproken in het hoofdlijnenakkoord, direct worden bezuinigd. Dus als de EU niet akkoord gaat met 1,6 miljard europ lagere afdrachten, moet ad hoc worden bijgestuurd. Dat vergroot de onvoorspelbaarheid van beleid. In plaats van zich te rijk te rekenen, moet Nederland het ondernemingsklimaat versterken, ook door nauwe samenwerking in de EU en verdere integratie van de interne diensten- en kapitaalmarkt.

Juist omdat een goed ondernemingsklimaat en hogere arbeidsproductiviteitsgroei sterk samenhangen, zou een coherente agenda kansrijk zijn. Hopelijk vindt het kabinet in het parlement alsnog brede steun voor zo'n een stevige toekomstgerichte productiviteitsagenda.

Deze blog is eerder gepubliceerd op fd.nl.