De economie van weerbaarheid in een schokgevoelige wereld

In een wereld waarin schokken niet langer uitzonderlijk zijn maar de norm, wordt niets doen steeds kostbaarder. Een eenzijdige focus op efficiëntie in de toeleveringsketens kan op korte termijn winst opleveren, maar maakt organisaties kwetsbaar voor verstoringen. Weerbaarheid vergt investeringen, maar levert op de lange termijn waarde op in de vorm van continuïteit, wendbaarheid en een sterke reputatie.  

Er is geen standaardoplossing, maar met een dynamische kosten-batenanalyse kunnen bedrijven de gewenste balans tussen 'just in time' en 'just in case' vinden. Het doel is niet om efficiëntie los te laten, maar om die opnieuw te kalibreren in een wereld waarin paraatheid geen kostenpost is, maar een concurrentievoordeel.

Efficiëntie versus weerbaarheid: een rationele economische keuze

Op een rustige dinsdagochtend ontvangt een Nederlandse supermarkt slechts de helft van de gebruikelijke levering van verse producten. Het probleem is niet de schaarste aan de bron, maar opeenvolgende logistieke knelpunten: een zieke vrachtwagenchauffeur in Polen, een opstopping aan de Duitse grens door de nieuwe douanecontroles, en een vertraagd schip dat werd omgeleid vanwege spanningen in de Rode Zee. Wat vroeger een uitzondering was, is nu gewoon.  
 
Dit voorbeeld weerspiegelt een bredere trend: weerbaarheid is niet langer een luxe, maar een strategische noodzaak. Niet alleen voor bedrijven die toeleveringsketens beheren, maar ook voor de economische sturing door overheden. De afweging tussen weerbaarheid en efficiëntie is in de kern een economische beslissing. Hyper-efficiënte systemen minimaliseren de kosten door redundantie, diversiteit en buffers te schrappen. Zij streven naar 'just-in-time'- voorraden, minimale personeelsbezetting en afhankelijkheid van slechts één leverancier. In stabiele tijden werken ze uitstekend. Maar zodra de omgeving onvoorspelbaar wordt, blijken ze kwetsbaar.

Een veranderd risicolandschap

De afgelopen vijf jaar volgde de ene wereldwijde schok de andere op: een pandemie, oorlog in Europa en, oplopende geopolitieke spanningen. Deze gebeurtenissen stonden niet op zichzelf - ze versterkten elkaar. En ze legden de kwetsbaarheid bloot van systemen die geoptimaliseerd zijn voor een stabiele context.

De vraag is dus: wegen de voordelen van efficiëntie nog wel op tegen de toenemende kwetsbaarheid voor risico's? Of is het tijd om wat efficiëntie in te ruilen voor meer zekerheid? Als de verwachte baten van weerbaarheid - minder verstoringen, betere continuïteit, meer wendbaarheid – opwegen tegen de kosten, dan is weerbaarheid de rationele economische keuze. Sterker nog, volgens IMF-modellen (2025) wegen de welvaartsvoordelen van diversificatie bij plausibele fragmentatierisico’s ruimschoots op tegen de initiële kosten.

Hoe groter het risico, hoe waardevoller weerbaarheid  

PwC's Economic Policy Uncertainty Index (2025) laat historisch hoge niveaus van beleidsonzekerheid zien, wereldwijd maar ook in Nederland. Dat toont het belang van weerbaarheid aan. En hoe groter het risico, hoe waardevoller weerbaarheid wordt. Dat geldt voor scheepvaartroutes en energievoorziening, maar net zo goed voor overheidsbegrotingen en zorgsystemen.

Buiten toeleveringsketens is dit principe al langer bekend. Huishoudens sluiten verzekeringen af. Beleggers spreiden hun portefeuilles. Overheden gebruiken automatische stabilisatoren. Het zijn strategieën waarbij je ietwat piekprestatie inruilt voor betere uitkomsten in slechte tijden. Wat nieuw is: die slechte tijden komen steeds vaker.

Geen 'one-size-fits-all'-strategie

De afweging tussen efficiëntie en weerbaarheid ziet er voor elk bedrijf, elke industrie en elk land anders uit. Een halfgeleiderfabriek kan volledig stilvallen door het ontbreken van één enkel onderdeel. Een logistiek bedrijf, daarentegen, kan snel herstellen door alternatieve routes te kiezen. 

Er bestaat geen universeel stappenplan. Maar er is wel een gedeelde logica: niet elke weerbaarheidsstrategie hoeft duur te zijn. Sommige maatregelen leveren veel op tegen relatief lage kosten - zoals beter inzicht in de opeenvolgende schakels van de toeleveringsketen, dubbele inkoopkanalen (‘dual sourcing’) of verbeterde scenarioplanning. Deze vormen van ‘goedkope weerbaarheid’ kunnen de schokbestendigheid aanzienlijk vergroten zonder dat de efficiëntie er sterk onder lijdt.

Kiezen voor gerichte, risicogewogen investeringen

OECD-gegevens (2025) tonen aan dat sectoren zoals elektronica en farmacie sterk afhankelijk zijn van buitenlandse grondstoffen of componenten waardoor gerichte weerbaarheidsbeleid - zoals dual sourcing of voorraadvorming - effectiever zijn dan het verplaatsen van de productie naar andere locaties. Aldrighetti et al. (2021) laten bovendien zien dat de kosten van weerbaarheid afhangen van de samenstelling en structuur van keten, de aard van de verstoring en de hersteltijd - sommige investeringen leveren simpelweg meer op dan andere.

De optimale weerbaarheidsstrategie is dus niet universeel, maar wel economisch te optimaliseren. In plaats van brede reshoring-strategieën met hoge kosten en beperkte flexibiliteit, zouden bedrijven en overheden moeten kiezen voor gerichte, risicogewogen investeringen. Denk aan dual of multi-sourcing voor kritieke grondstoffen, regionale spreiding van leveranciers, aanleg van strategische voorraden, en investeringen in digitale systemen die realtime inzicht geven in de toeleveringsketens. Zulke slimme maatregelen versterken de weerbaarheid precies daar waar het het meest nodig is, zonder de efficiëntie uit het oog te verliezen.

Een praktisch raamwerk: kosten-batenanalyse toepasbaar gemaakt

Om bedrijven te helpen bij het maken van een afweging tussen efficiëntie en weerbaarheid, stellen we een vierstappen kosten-batenkader voor, gebaseerd op economische theorie. Met deze gestructureerde aanpak kunnen bedrijven hun strategie afstemmen op hun specifieke situatie en de kosten en baten van meer weerbaarheid afwegen.

Parallellen met economisch beleid

Op macroniveau zijn er parallellen te trekken met het bovenstaande stappenplan. Net zoals bedrijven voorraden aanhouden of leveranciers spreiden, kunnen overheden strategische reserves opbouwen, begrotingsregels versoepelen of schuldplafonds herzien om ruimte te maken voor anticyclisch beleid. Sommige landen hebben ervoor gekozen om essentiële productie, zoals vaccins of energie, terug te halen naar eigen bodem, en accepteren daarbij hogere kosten in ruil voor meer zekerheid.

Maar ook hier geldt: volledig afscheid nemen van efficiëntie is niet optimaal. Simulaties van de OESO (2025) laten zien dat grootschalige reshoring de wereldhandel met 18 procent zou kunnen verminderen en het wereldwijde BBP met meer dan 5 procent zou kunnen doen dalen. In veel gevallen zou de volatiliteit juist toenemen in plaats van afnemen.

Weerbaarheid draait niet om isolatie. Het gaat om flexibiliteit, vooruitdenken en het vermogen om schokken op te vangen zonder om te vallen. Zoals het IMF (2025) laat zien, wordt het pleidooi voor weerbaarheid sterker wanneer je rekening houdt met handelsbeperkingen, en overgangsproblemen, zoals leveranciers waar je aan vast zit of personeel dat niet zomaar elders inzetbaar is.  Diversificatie draait in dit licht niet alleen om het vermijden van verliezen. Het gaat ook om het beheersbaar maken van aanpassingskosten in een steeds meer schokgevoelige wereld.

Dynamische kosten-batenanalyse in onzekere omgevingen

De economisch theorie biedt geen kant-en-klare oplossing, maar wel een methode: dynamische kosten-batenanalyse in onzekere omgevingen. Zo’n analyse wordt dynamisch wanneer ze rekening houdt met hoe kosten, baten en risico’s zich in de tijd ontwikkelen – inclusief terugkoppelingseffecten, leerervaringen en veranderende omstandigheden. In plaats van te werken met vaste aannames, kijk je vooruit.

Of het nu gaat om het ontwerpen van een toeleveringsketen of het vormgeven van nationaal economisch beleid, het doel blijft hetzelfde: optimaliseer voor de risico's van vandaag, niet voor de aannames van gisteren. Dat betekent accepteren dat sommige risico's het waard zijn om te beperken, terwijl andere misschien te dragen zijn. Het betekent ook erkennen dat afwegingen onvermijdelijk zijn, maar dat er hoe dan ook keuzes gemaakt moeten worden.

Sommige investeringen in weerbaarheid zullen zich dubbel en dwars terugbetalen. Andere blijken misschien nooit nodig. Maar uitstel door besluiteloosheid vergroot juist de kwetsbaarheid. En in een wereld waarin onzekerheid niet langer cyclisch maar structureel is, nemen de kosten van afwachten alleen maar toe.

Bronnen  

• PwC, 2025 – Decline in long-term strategies due to policy uncertainty 
• OECD, 2025 – Supply Chain Resilience Review 
• IMF, 2025 – Supply Chain Diversification and Resilience, WP/25/102 
• Aldrighetti et al., 2021 – Costs of Resilience and Disruptions in Supply Chain Network Design Models