De invloed van een centrumkabinet op het vestigingsklimaat

Het ondernemingsklimaat omvat de omstandigheden en factoren waarmee bedrijven te maken hebben bij het opzetten, ontwikkelen en laten groeien van hun activiteiten in Nederland. In het rapport Business Climate Heatmap 2025: Measuring Dutch Business Climate Trends brengen we 65 indicatoren samen die het ondernemingsklimaat bepalen, zoals menselijk kapitaal, infrastructuur, macro-economie, veiligheid, bestuur en handel.

Het ondernemingsklimaat is van cruciaal belang voor de Nederlandse samenleving omdat het direct bijdraagt aan economische groei, werkgelegenheid en innovatie. Een aantrekkelijk ondernemingsklimaat stimuleert bedrijven om te investeren, zich te vestigen en uit te breiden in Nederland, wat leidt tot meer banen, hogere productiviteit en een sterker verdienvermogen. Daarbij is een goed ondernemingsklimaat noodzakelijk om te kunnen investeren in arbeidsproductiviteitsgroei – dé sleutel tot duurzame economische vooruitgang in een vergrijzende samenleving. Bovendien bepaalt het ondernemingsklimaat in hoeverre Nederland kan concurreren met andere landen om talent, kapitaal en innovatie aan te trekken. Een gezond ondernemingsklimaat ondersteunt daarmee niet alleen het bedrijfsleven, maar ook de brede welvaart en het toekomstperspectief van alle Nederlanders.

De nieuwste Business Climate Heatmap laat echter zien dat het Nederlandse ondernemingsklimaat de laatste 3 jaar is verslechterd en nu even laag scoort als in het coronajaar 2020. De belangrijkste oorzaken zijn de verslechterde politieke stemming rond bedrijven en de hoge economische beleidsonzekerheid. Dat de verkiezingsuitslag nu een electorale basis lijkt te bieden voor consistent langetermijnbeleid, is dus een eerste kans om het ondernemingsklimaat te verbeteren.

Er zijn diverse opties voor kabinetsvorming. Twee van de meest waarschijnlijke alternatieven zijn een centrumkabinet of een centrumrechts kabinet. Beide samenstellingen zullen echter aanzienlijke uitdagingen kennen – zo lijkt een samenwerking tussen D66 en JA21 op het eerste gezicht moeilijk te realiseren, terwijl de VVD tot nu toe een samenwerking met GroenLinks-PvdA heeft afgewezen. De mogelijke uitkomsten van zowel een centrumkabinet als een centrumrechts kabinet blijven dan ook speculatief. Op bepaalde beleidsterreinen lijkt overeenstemming eenvoudiger te bereiken dan op andere.

Centrumkabinet (D66, VVD, CDA, GroenLinks-PvdA)

D66-leider Rob Jetten heeft, na de verkiezingsuitslag, zijn voorkeur voor een centrumkabinet uitgesproken. Bij zo’n middenkabinet zien we een gematigde balans tussen lastenverlichting en herverdeling. Belastingen voor bedrijven zullen grotendeels gehandhaafd blijven met lichte verschuivingen: het lage tarief voor grote bedrijven kan iets stijgen, het hoge tarief licht dalen. Inzet zal zijn om ondernemersregelingen zoals zelfstandigenaftrek, startersaftrek en MKB-winstvrijstelling geleidelijk aan te passen, wat gematigde druk oplevert op kleinere ondernemers. Innovatie zal gestimuleerd blijven via de WBSO en de Innovatiebox, waarbij een gerichte focus op echt innovatieve projecten wordt nagestreefd. Subsidies voor R&D zullen waarschijnlijk worden behouden, wat continuïteit in investeringen mogelijk maakt. Regeldruk kan enigszins toenemen als bijvoorbeeld het voorstel om de suikerbelasting en de verpakkingsbelasting te verhogen wordt doorgevoerd en de kilometerheffing wordt ingevoerd. Inzet is verder om de fiscale druk op vermogen, erf- en schenkbelasting beheersbaar te houden, wat stabiliteit biedt voor familiebedrijven en bedrijfsopvolging. Sociale zekerheid en pensioenstelsels worden gematigd aangepast, met een onveranderde AOW-leeftijd en mogelijke herzieningen van uitkeringen.

Centrum-rechts kabinet (D66, VVD, CDA, JA21)

Een centrum-rechts kabinet met D66, VVD, CDA en JA21 blijft steken op 75 zetels en mist daarmee een formele meerderheid. Toch lijkt dit minderheidskabinet politiek gezien een optie. Een centrum-rechts kabinet richt zich waarschijnlijk op lastenverlichting en stabiliteit voor grotere bedrijven en kapitaalintensieve sectoren. Inzet is om het lage vennootschapsbelastingtarief voor bedrijven waarschijnlijk iets te verhogen en het hoge vennootschapsbelastingtarief licht te verlagen. Het kan zijn dat milieubelasting en energieheffingen worden verlaagd of beperkt, verondersteld dat D66 hiermee instemt. Dit alles versterkt het concurrentievermogen van grote bedrijven en verlicht kosten voor energie-intensieve en kapitaalintensieve ondernemingen. Ondernemersregelingen zoals zelfstandigenaftrek en startersaftrek zullen waarschijnlijk geleidelijk verminderd worden. Inzet is het behoud van de Innovatiebox maar, als het aan het CDA ligt, is er meer terughoudendheid in subsidies. Echter, de WBSO voor R&D blijft aanwezig bij centrumrechts; enkel JA21 voorziet een bezuiniging op R&D. Regeldruk blijft relatief beperkt. Voor familiebedrijven en vermogen betekenen de weinige wijziging betreft erf- en schenkbelasting dat bedrijfsopvolging voorspelbaar en aantrekkelijk blijft. Sociale zekerheid en pensioen blijven stabiel, met weinig extra lasten voor werkgevers.

In de publicatie hierna vindt u voorgaande fiscale maatregelen uit de verkiezingsprogramma's - die direct invloed hebben op het ondernemingsklimaat - in meer detail. Bij de keuze voor politieke partijen is gekozen voor partijen waarvan de kans groot is dat zij deel zullen uitmaken van de verkenning en formatie, én waarvan het verkiezingsprogramma is doorgerekend door het CPB. Dit zorgt ervoor dat de besproken maatregelen gebaseerd zijn op reële en onderbouwde beleidsvoorstellen. Daarnaast is in de publicatie ook de budgettaire impact voor zover mogelijk aangegeven, zodat duidelijk is welke zwaarte bepaalde maatregelen hebben in de komende formatie.