Balans maatwerk-kwaliteit ontbreekt in Governancecode Zorg 2022

01/02/22

Meer inspraak is niet altijd beter

De nieuwe Governancecode Zorg 2022, die sinds 1 januari jl. geldt voor zorginstellingen, garandeert meer zeggenschap voor een bredere groep partijen. Hoewel het positief is dat de code inspraakmogelijkheden vergroot, is het de vraag of dit in de praktijk het beoogde positieve effect zal hebben, stellen Martje Weusten en Margriet Martin, legal en healthcare-experts bij PwC. Zij gaan in op de wijzigingen in medezeggenschap en laten een aantal knelpunten in de uitvoering zien.

Governancecode Zorg

De Governancecode Zorg is een instrument om de governance van zorginstellingen zo in te richten dat die bijdraagt aan het waarborgen van goede zorg, het realiseren van de maatschappelijke doelstelling van zorgorganisaties en het maatschappelijk vertrouwen. De code is in principe een vorm van zelfregulering, maar naleving ervan is vaak een voorwaarde voor lidmaatschappen bij onder andere brancheorganisaties.

Uitbreiding aantal belanghebbenden

De invulling van het begrip belanghebbenden (voor de zorgorganisatie) is in de nieuwe code verruimd. Ook externe organisaties, zoals een familievereniging of een brancheorganisatie, worden in de code als belanghebbende voor de zorginstelling aangemerkt. De raad van bestuur van een zorginstelling is vanuit de Governancecode 2022 verplicht in dialoog te gaan met deze (externe) belanghebbende organisaties en te bepalen welke invloed zij hebben op het beleid van de zorgorganisatie.

Meer invloed voor (zorg)professionals

Een andere vorm van inspraak die verder wordt uitgewerkt in de vernieuwde code is die van medezeggenschap voor (zorg)professionals, zegt Martje Weusten. ‘De nieuwe code geeft expliciet aan dat de zorgorganisatie moet waarborgen dat (zorg)professionals invloed kunnen hebben op het beleid dat hen raakt in de dagelijkse beroepsuitoefening, maar ook betrokken worden bij de beleidskeuzes over ‘de zorg van morgen’.’

De nieuwe Governancecode Zorg zoekt hier aansluiting bij het ‘Initiatiefwetsvoorstel invloed van zorgverleners’ van de Tweede Kamerleden Ellemeet en Veldman. Met dit wetsvoorstel wordt de ‘Wet kwaliteit klachten en geschillen zorg’ aangepast. ‘Het uitgangspunt van deze wetswijziging is dat binnen zorginstellingen niets over de vakinhoud en de beroepsontwikkeling van de zorgverlener wordt besloten, zonder deze daarbij te betrekken’, verduidelijkt Weusten. ‘Voor verdere invulling van deze inspraak door (zorg)professionals verwijst het wetsvoorstel naar de governancecode, maar deze code geeft niet aan op welke wijze professionals invloed moeten uitoefenen.’

Verhouding tot andere medezeggenschap

Uitbreidende medezeggenschap past bij de huidige ontwikkelingen van de bedrijfsvoering in de zorg, waarbij steeds meer deelnemers betrokken worden en een stem krijgen. Daarnaast maken open normen maatwerk voor de diversiteit in zorginstellingen mogelijk.

‘Toch hoeft het eenvoudigweg verplichten en uitbreiden van inspraak niet altijd het positief beoogde effect te hebben’, stelt Margriet Martin. ‘De (zorg)professional krijgt – evenals in mindere mate de familievereniging of brancheorganisatie – naast de cliëntenraad en de ondernemingsraad een plek aan tafel bij de raad van bestuur als het gaat om belangrijke besluitvorming. Maar hoe de (zorg)professional de rol moet inkleden, of wat de verhouding tussen de wettelijk verplichte medezeggenschap en andere inspraak is, is niet duidelijk.’

Waar voor de huidige medezeggenschap bij wet vastgelegd is waarover zij inspraak of stemrecht hebben, en dit ook kan worden afgedwongen, zijn de extern belanghebbende en zorgprofessionals afhankelijk van de afspraken die zij hierover maken met de raad van bestuur. Het is ook nog maar de vraag wiens stem straks zwaarder weegt bij advies of instemming over samenvallende onderwerpen.

‘Het ontbeert de ‘nieuwe’ partijen niet alleen aan duidelijke inspraakrechten, maar ook aan plichten’, vindt Martin. ‘In tegenstelling tot de wettelijk verankerde medezeggenschap zijn er voor deze nieuwe partijen geen vastgelegde kwaliteitseisen over haar invulling en inspraak. Zo hoeven deze partijen in tegenstelling tot bijvoorbeeld de cliëntenraad geen reglement te hebben waaruit volgt dat zij representatief is of geacht kan worden om gemeenschappelijke belangen te behartigen. Ook is het voor deze partijen niet verplicht er zorg voor te dragen dat ze regelmatig de wensen en mening van hun achterban inventariseren, of deze informeren over hun werkzaamheden. Een adequaat niveau van inspraak of medezeggenschap van deze partijen is zonder enige eisen niet gegarandeerd en valt ook niet af te dwingen door de raad van bestuur.’

Duidelijke uitwerking van medezeggenschap gewenst

Al met al heeft de Governancecode Zorg 2022 de omvang en de invloed van belanghebbenden vergroot, zonder hier verdere handen en voeten aan te geven. Het is de vraag of hiermee de balans tussen de mogelijkheid van passend maatwerk en borging van kwaliteit van inspraak is gevonden. ‘Vooralsnog lijkt het voornamelijk veel belasting voor bestuurders op te leveren om verschillende typen van inspraak vorm te geven en deze zich goed tot elkaar laten te verhouden’, besluit Weusten. ‘Ik pleit dan ook voor een duidelijke uitwerking van de medezeggenschap uit de governancecode. Het zou goed zijn als brancheorganisaties zich geroepen voelen de invulling van de niet-wettelijk vastgelegde medezeggenschap uit te diepen en daarmee bestuurders, maar ook de Inspectie, eenduidige handvatten te geven hoe dit in goede banen te leiden. Zodat inspraak van belanghebbenden en medezeggenschap ook daadwerkelijk het doel treft waarvoor zij bedoeld is en het niet alleen blijft bij de uitvoering van een verplichte exercitie.’