‘Bijdrage van vrouwen veel groter dan we dachten’

Meer dan vijfhonderd schenkingen afkomstig van vrouwen 

‘De aandacht ligt veelal op mannelijke verzamelaars, terwijl vrouwen een belangrijke rol hebben gespeeld in de geschiedenis van het museum', vertelt Sandra Kisters, directeur Collectie en Onderzoek bij Boijmans Van Beuningen. Kunsthistoricus Bram Donders en data-analist Irene Vooijs van PwC onderzochten wie deze vrouwen waren. Met behulp van data en technologie brachten zij de vrouwelijke schenkers achter de collectie tot leven.  

In 1999 vierde Museum Boijmans Van Beuningen zijn honderdvijftig jarig bestaan. Kisters: ‘We publiceerden een boek dat dieper inging op de verhalen achter de kunstcollectie. In dat boek werden wel een paar vrouwen in genoemd, maar de nadruk lag op de mannelijke beeldbepalende verzamelaars. In de loop van de tijd komt in het collectie registratiesysteem alleen de naam van de man naar boven, ondanks de betekenisvolle bijdrage van vrouwen. De afgelopen jaren zijn we ons toch gaan afvragen hoe dit precies zat, omdat we niet alle informatie binnen handbereik hadden.’ 

Kisters schakelde de hulp in van kunsthistoricus Bram Donders, die onderzoek deed naar de rol van vrouwen in de kunstgeschiedenis. ‘De collectie van Museum Boijmans Van Beuningen is zeer groot en veel werken zijn geschonken, wat best bijzonder is. Het roept de vraag op waarom mensen dat deden. Alleen is veel achtergrondinformatie slecht gedocumenteerd, waardoor we niet wisten welke vrouwen werken hadden geschonken’, vertelt Donders. 

Uiteindelijk bleken meer dan vijfhonderd vrouwen werken aan Museum Boijmans Van Beuningen te hebben geschonken. ‘Dat betekent dat een op de vijf stukken in het museum door een vrouw geschonken is, wat de impact van vrouwen op de kunstgeschiedenis van Boijmans aanzienlijk groter maakt dan gedacht’, aldus Donders. 

Om meer te weten te komen, was Donders veel in het Stadsarchief van Rotterdam te vinden. ‘Daar ligt een schat aan informatie. Denk aan brieven van de vrouwelijke schenkers of stukken waarin hun namen voorkomen. Het waren alleen zoveel stukken, dat ik moeilijk zelf alle verbanden kon leggen’, vertelt hij.  

‘AI en webscrapen om data concreet te maken’ 

Om de identiteit en achtergrond van deze vrouwen nauwkeurig te achterhalen, werd dataspecialist Irene Vooijs van PwC betrokken. Donders: ‘Irene is expert in het gebruik van geavanceerde tools die data effectief naar boven halen en verbanden blootleggen. Dankzij haar kon ik snel inzicht krijgen in de familieverbanden en historische context van de vrouwelijke schenkers. De samenwerking met Irene heeft de gegevens voor mij toegankelijk gemaakt; waar ik moeite had om het aandeel van vrouwelijke schenkers te identificeren, kon zij met een enkele actie de data duidelijk uitsplitsen. Dit inzicht stelde me in staat om concrete aantallen en patronen van geschonken werken te visualiseren. Het zorgde voor duidelijkheid en inzicht.’

Vooijs vertelt: ‘De door Bram verzamelde databronnen vereisten een heldere structuur. Museum Boijmans Van Beuningen heeft duizenden schenkers. In dit onderzoek richtten we ons op honderden vrouwelijke schenkers zulke aantallen kun je als individuele onderzoeker niet snel behapbaar maken.’ 

Tijdens het onderzoek maakte Vooijs uitgebreid gebruik van technologie. 'AI hebben we gebruikt bij het analyseren van ingescande jaarverslagen, waarvan sommige eeuwen oud zijn, om informatie over vrouwelijke schenkers te identificeren. Daarnaast was webscraping essentieel om systematisch alle openbaar beschikbare gegevens uit geboorteregisters, huwelijks- en overlijdensaktes te verzamelen en te analyseren.'

Een belangrijke schenking na een historische brand

Een verhaal dat door het onderzoek van kunsthistoricus Donders en PwC-expert Vooijs naar voren kwam, is dat van Cornelia Marjolin-Scheffer. Als kunstenaar schonk zij op verschillende momenten kunstwerken van haar vader, de gerenommeerde kunstenaar Ary Scheffer, aan het museum. Kisters: ‘Toen het museum in 1864 getroffen werd door een verwoestende brand gingen eerder werken van Ary Scheffer verloren. Uit een gevoel van verantwoordelijkheid en de wens om haar vaders kunst toegankelijk te houden voor een breed publiek, besloot Cornelia nog meer werken te schenken.'  

Volgens Kisters spelen schenkers zoals Cornelia Marjolin-Scheffer een belangrijke rol in de geschiedenis van het museum. ‘Dankzij dit soort schenkingen heeft het museum altijd toegang gehad tot belangrijke kunst. Het erkennen van deze bijdragen is essentieel om recht te doen aan de eigen geschiedenis van ons instituut. Vrouwen hebben een veel grotere rol gespeeld in onze kunstgeschiedenis dan we dachten.’   

‘Inspireren van jonge meisjes om de kunstwereld in gaan’ 

Museum Boijmans Van Beuningen sloot zich enkele jaren geleden aan bij het platform De Andere Helft, dat zich richt op vrouwelijke actoren in de geschiedenis van de museumwereld. Kisters: ‘We richten ons hierbij niet alleen op kunstenaressen, maar ook op vrouwelijke kunstcritici, museummedewerkers, schenkers en verzamelaars. Met dit initiatief willen we beter onderzoeken wat de rol van vrouwelijke bemiddelaars in de kunstwereld was. Door deze verhalen te delen, inspireer je jonge meisjes van verschillende achtergronden om later ook de kunstwereld in te gaan’, licht Kisters toe.  

Donders: ‘Het blijft belangrijk om de kunstgeschiedenis en het verhaal van Museum Boijmans Van Beuningen breder te vertellen dan enkel het perspectief van de witte, rijke en mannelijke verzamelaar. Het verhaal van het museum is veel diverser en verdient het om zich te verrijken met deze nieuwe inzichten.’