Coronavirus - de belangrijkste vragen en antwoorden rondom contracten en overmacht

Kunt u vanwege de coronacrisis onder uw leverings- of afnameverplichting uit?

1. Ik ben ondernemer en heb een commercieel contract gesloten met een andere ondernemer. Door de coronacrisis kan ik mijn (leverings- of afname) verplichtingen uit het contract niet meer nakomen. Welke juridische instrumenten kan ik mogelijk aangrijpen om onder mijn verplichtingen uit te komen?

U kunt mogelijk een beroep doen op overmacht of onvoorziene omstandigheden.

2. Wat is overmacht?

Volgens de wet is overmacht een situatie die ontstaat als u uw contract buiten uw schuld niet kunt nakomen. Als er sprake is van een situatie dat wel nagekomen kan worden, maar nakoming als gevolg van het coronavirus duurder of lastiger is, rechtvaardigt dit niet een beroep op overmacht.

In veel contracten is overigens een clausule opgenomen over overmacht (ook wel force majeure genoemd), waarin partijen specifieke afspraken maken over wat tussen hen als overmacht heeft te gelden. Deze clausule moet u eerst goed lezen.

3. Wat is het gevolg van overmacht?

Is uw beroep op overmacht gerechtvaardigd, dan gedurende de periode waarin er sprake is van overmacht:

• bent u niet verplicht om uw contract na te komen,
• bent u niet verplicht de schade die uw wederpartij lijdt te vergoeden,
• kunt u uw verplichtingen opschorten, en
• is uw wederpartij in beginsel gerechtigd om het contract te ontbinden.

4. Kunnen partijen contractuele afspraken maken over overmacht?

Jazeker, vaak bevat een contract een overmachtsclausule, dat is heel gebruikelijk en ook verstandig. Partijen kunnen in hun contract de omstandigheden die overmacht opleveren specifiek omschrijven. Veelal wordt ook geregeld wat de (rechts)gevolgen van een beroep op overmacht zijn.

5. Mijn contract bevat een overmachtsclausule; waar moet ik op letten?

Als uw contract een overmachtsclausule bevat, check dan welke omstandigheden daarin als overmacht worden benoemd. Check of omstandigheden als ziektes, epidemieën, pandemieën of quarantaines worden genoemd in de clausule. Benoemt de overmachtsclausule dergelijke omstandigheden en die omstandigheden verhinderen dat u kunt nakomen, dan is de kans groot dat het coronavirus een beroep op overmacht rechtvaardigt.

6. Waar moet ik nog meer op letten?

Ook omstandigheden die een gevolg zijn van de corona-uitbraak kunnen worden genoemd in een overmachtsclausule. Denk hierbij aan overheidsmaatregelen zoals verplichte sluitingen en plotselinge belemmeringen in de infrastructuur. Check of de clausule deze omstandigheden noemt. Als dat zo is en deze omstandigheden verhinderen dat u kunt nakomen, is de kans groot dat een beroep op overmacht zal slagen.

7. Er is sprake van overmacht; wat moet ik nu doen?

Controleer in het contract welke gevolgen het inroepen van de clausule heeft. Sommige overmachtsclausules schorten slechts (tijdelijk) de contractuele verplichtingen op, terwijl andere grond geven om het contract te beëindigen (direct of na een bepaalde periode). Check ook hoe u het beroep op overmacht moet inroepen: termijnen en vormvereisten (bijvoorbeeld schriftelijk).

Als uw wederpartij daarentegen een beroep op overmacht doet, vraag dan om een inschatting te maken van de gevolgen en de duur van de overmachtsituatie, zodat u beter weet waar u aan toe bent.

8. Ik ga een nieuw contract aan. Waar moet ik op letten?

Bij onderhandelingen over nieuwe contracten is het raadzaam om stil te staan bij de vraag of het verstandig of wenselijk is om een heldere overmachtsclausule op te nemen, waarin in ieder geval wordt geregeld dat een virus (epidemie, pandemie) overmacht oplevert. En als beide partijen verwachten dat een nieuwe opleving van het coronavirus in de toekomst tot problemen in de nakoming zou kunnen leiden, dan zouden zij in een specifieke COVID-19 clausule tot een redelijke risicoverdeling bij voorbaat kunnen komen. Dit voorkomt langdurige en complexe discussies achteraf.

9. Zijn er naast overmacht nog andere (juridische) mogelijkheden?

Ja, er zijn verschillende andere mogelijkheden. Ten eerste bevatten het contract zelf vaak tussentijdse opzegmogelijkheden en die kunt u zo mogelijk inroepen. Ten tweede gelden bijzondere regels van contractenrecht. Sommige contracten mogen op basis van de wet of jurisprudentie altijd worden opgezegd, los van wat het contract er zelf over zegt. Bent u bijvoorbeeld opdrachtgever, dan kunt u uw contract in beginsel altijd opzeggen (het kan wel zo zijn dat er een (lange) opzegtermijn bestaat en/of dat er een verplichting tot vergoeding van schade ontstaat). Ten derde is wellicht een beroep op onvoorziene omstandigheden mogelijk; zie hierna.

10. Kan ik een beroep doen op onvoorziene omstandigheden en wat betekent dat?

Bij een beroep op onvoorziene omstandigheden is er sprake van een situatie dat nog wel nagekomen kán worden, maar dat er sprake is van onvoorziene omstandigheden die zodanig zijn dat de wederpartij naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid niet mag verwachten dat de overeenkomst ongewijzigd wordt nagekomen. Onvoorzien betekent niet dat het écht onvoorzien moet zijn geweest, maar betekent dat het niet ‘voorzien’ is in het contract. Een beroep op onvoorziene omstandigheden kan ertoe leiden dat de overeenkomst wordt gewijzigd of (geheel of gedeeltelijk) wordt ontbonden.

Uit de jurisprudentie (ook de meest recente) blijkt overigens dat een beroep op onvoorziene omstandigheden niet makkelijk wordt toegekend door de rechter.